0322

Systemy polityczne współczesnego świata

Sainte-Lague) oraz rożne metody określania tzw. ilorazu wyborczego (np. Hare’a, Droppa czy metoda Imperiali). Wreszcie w niektórych krajach stosowana jest wyrównawcza dystrybucja miejsc, równoważąca - przynajmniej częściowo - straty, które poniosły partie małe. Najkrócej mówiąc, systemy większościowe oraz systemy list partyjnych oparte na formule d’Hondta - faworyzujące, ogólnie rzecz biorąc, partie silniejsze - sprzyjają dominacji rządu, ułatwiają bowiem wyłonienie stabilnej większości parlamentarnej. Silna stosunkowo (przynajmniej do lat 90.) pozycja parlamentu włoskiego osiągnięta została w ramach metody Imperiali - korzystniej dla partii słabszych. Podobny efekt można zaobserwować w Skandynawii, gdzie wzmocnienie pozycji parlamentów w Danii, Norwegii i Szwecji dokonało się w ramach systemu Sainte-Lague, sprzęgniętego z zasadą wyrównawczej dystrybucji miejsc, a więc rozwiązań preferujących, do pewnego stopnia, ugrupowania zyskujące niewielkie poparcie.

Po piąte, parlamentaryzm występuje zarówno w monarchiach, jak i w republikach. Rozróżnienie to ma pewne znaczenie na płaszczyźnie historycznej; długotrwała ewolucja monarchii doprowadziła do ukształtowania się raczej stabilnych reżimów parlamentarnych, czego nie można powiedzieć o wszystkich republikach (Weimarskie Niemcy, przedwojenna Austria, IV Republika we Francji, powojenne Włochy). Jak się wydaje, czynnikiem decydującym o stabilności (niestabilności) parlamentaryzmu jest jednak przede wszystkim strategia elit politycznych, a nie forma państwa. Z punktu widzenia istoty mechanizmu politycznego nie ma ona większego znaczenia. Ani monarcha, ani prezydent nie sprawują realnej władzy wykonawczej, zachowując na ogół neutralność polityczną i sytuując się ponad politycznymi podziałami (tak np. w Belgii, podzielonej na mocy konstytucji z 1994 r. na trzy wspólnoty - flamandzką, walońską i germańską - za jedynego Belga uznaje się króla, co wzmacnia symboliczne znaczenie monarchy). Głowa państwa nie ponosi też odpowiedzialności politycznej za swe działania przed parlamentem. Formalną różnicę stanowi jedynie to, że monarcha uzyskuje swą władzę przez dziedziczenie i sprawuje ją dożywotnio, natomiast prezydent otrzymują ją w drodze wyborów (w tym sensie odpowiada on politycznie przed wyborcami), a czas trwania jego pełnomocnictw jest konstytucyjnie ograniczony. Istotne znaczenie może natomiast mieć autorytet monarchii i jej integrująca siła - przymioty, których obieralny prezydent może nie posiadać.

Po szóste wreszcie, parlamentaryzm współistnieje zarówno z modelem demokracji westminsterskiej (Wielka Brytania, Nowa Zelandia do lat 90.), jak ikonsensu-alnej (Austria, Belgia, Holandia). Zdaniem twórcy tej typologii, Arenda Lijpharta,

318