0328

Systemy polityczne współczesnego świata

przeciwieństwem silnej władzy centralnej, w której upatrywano zagrożenie dla wolności, i zaprzeczeniem demokracji bezpośredniej, którą traktowano jako groźbę dla bezpieczeństwa kraju. Jak pisał w eseju 2. Federalisty John Jay, lud amerykański „przywiązany do Unii nie mniej niż zakochany w swej wolności" dostrzegał to, że jednoczesne zabezpieczenie jednego i drugiego można znaleźć w bardziej roztropnie ukształtowanym systemie władz ogólnonarodowych”. Takim właśnie systemem był model podziału władz zaproponowany w konstytucji USA.

Doświadczenia amerykańskie stały się, przynajmniej w pewnym zakresie, inspiracją dla rozwiązań ustrojowych niektórych państw zachodnioeuropejskich. Stosowane w politologii pojęcie „prezydencjalizm” odnosi się więc nie tylko do USA i reżimów państw latynoamerykańskich, ale również do tych systemów, w których prezydent aktywnie wpływa na działania rządu i parlamentu, zwłaszcza zaś na proces formowania i trwałość gabinetu. Są to systemy mieszane, w których koegzystują elementy „modelowego” parlamentaryzmu i prezydencjalizmu. Niektórzy politolodzy są skłonni traktować je jako swoistą hybrydę polityczną, inni podkreślają, że stanowi ona jednak mutację reżimu parlamentarnego. Dla odróżnienia reżimów tego typu od prezydencjalizmu amerykańskiego wielu autorów posługuje się określeniem „semiprezydencjalizm”. Podkreśla się równocześnie, że jest to system „niepełnej unifikacji” legislatywy i egzekutywy. Do jego cech zasadniczych zaliczymy: 1) dualizm władzy wykonawczej, która rozdzielona jest pomiędzy prezydenta i gabinet z premierem na czele, 2) właściwy dla prezydencjalizmu sposób powoływania głowy państwa - wybory bezpośrednie lub przez specjalnie w tym celu zwołane kolegium elektorów, 3) określony konstytucyjnie i niezależny od zmiany układu sił politycznych w parlamencie czas sprawowania przez prezydenta swego urzędu, 4) dysponowanie przez prezydenta kompetencjami umożliwiającymi podejmowanie decyzji politycznych w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej, 5) uprawnienia prezydenta w stosunku do rządu (powoływanie i odwoływanie premiera i ministrów) i parlamentu (przedterminowe rozwiązanie, weto ustawodawcze), 6) brak odpowiedzialności politycznej głowy państwa przed parlamentem (przewidziana jest natomiast, podobnie jak w klasycznym prezydencjalizmie, odpowiedzialność prawna za naruszenie konstytucji i polityczna - przed wyborcami) oraz 7) możliwość przedterminowego rozwiązania parlamentu przez prezydenta (z inicjatywy rządu) połączona z uzależnieniem egzystencji rządu od zaufania parlamentu, co z kolei stanowi charakterystyczny rys parlamentaryzmu.

Powyższe cechy opisują, choć w niejednakowym stopniu, dwa współczesne reżimy europejskie: V Republikę Francuską i Finlandię (a także Portugalię we wczesnej

324