111 2

Beata Łaciak

inny dochodowy interes - został zaakceptowany. Jak się szacuje, przemysł pornograficzny w Polsce, chociaż ciągle nieco chałupniczy i siermiężny, przynosi rocznie 6-7 min dolarów zysku'⁶⁷. Tym, co odróżnia nasze społeczeństwo od społeczeństw zachodnich, jest stosunek do mniejszości seksualnych, choć i w tej dziedzinie następuje bardzo powolna liberalizacja postaw. W badaniach CBOS-u odnotowano w ostatnich latach wzrost akceptacji dla prawnego usankcjonowania związków homoseksualnych. W 2003 r. takie rozwiązanie akceptowało 34% badanych, dwa lata później już 46%, chociaż ciągle prawie taki sam odsetek (44%) jest temu przeciwny’⁶⁸.

Podsumowanie

Zestawienie analizy przekazów medialnych z wynikami badań ankietowych pozwala dostrzec, że działania związane z ciałem stanowią ważny element zarówno wzorów obyczajowych propagowanych, jak i uznawanych czy realizowanych. Wielokrotnie uwidoczniła się wyraźna zgodność prezentowanych w mediach wzorów ze społecznymi odczuciami i postawami, choć trudno oczywiście jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie o kierunek zależności. Czy to media propagują pewne wzory, czy tylko wychodzą naprzeciw społecznym oczekiwaniom? A może mamy tu swoiste sprzężenia zwrotne? W analizowanych przekazach medialnych często pojawia się motyw troski o własną aparycję, pielęgnowania urody, zdecydowanie rzadziej można znaleźć sugestię, iż właśnie wygląd człowieka decyduje o jego powodzeniu, sukcesach czy szczęściu. W powszechnym odbiorze społecznym atrakcyjny wizerunek przesądza o sukcesie w życiu zawodowym i osobistym. Nieco podobnie ma się rzecz z kultem szczupłej sylwetki - wprawdzie w przekazach medialnych pojawia się on jako współczesny przymus obyczajowy, ale obok walorów estetycznych pożądanej figury podkreśla się także względy zdrowotne. Ma być ona nie tyle celem samym w sobie, co wynikiem nowego stylu życia związanego ze zdrowym odżywianiem, aktywnością sportową, troską o ciało. Analizując wyniki badań ankietowych, trudno oprzeć się wrażeniu, że w Polsce bardziej powszechnie został przyswojony obyczajowy nakaz bycia szczupłym niż obyczaje dotyczące bardziej zdrowego i aktywnego stylu życia. Cenimy zgrabną sylwetkę, wiemy, że powinniśmy być szczupli, figura jest tym, co przede wszystkim chcielibyśmy zmienić w swoim

¹⁶⁷ M. Klimkowski. Teraz Polka. .Wprost". 24 lutego 2002, nr 1004.

^,M Akceptacja praw dla gejów i lesbijek. Społeczny dystans wobec nich, komunikat CBOS. oprać. M. Wenzel. Warszawa 2005.

wyglądzie, ale w bardzo ograniczonym zakresie modyfikujemy nasze nawyki dotyczące sportowej aktywności i nieustannej troski o sprawność ciała. Dla większości Polaków niedostępne są najnowsze zdobycze kosmetyki, chirurgii kosmetycznej czy plastycznej.

Analizując stosunek do ciała w ponowoczesnym świecie, Zygmunt Bauman pisze:

Ciało jest dziś. w sposób me podlegający dyskusji, własnością prywatną. Jego kultywowanie, jak uprawa ogródka działkowego, jest sprawą właściciela. Nie ma kogo. poza właścicielem, ganić, jeśli ogród porośnie chwastami¹⁰⁹.

Na podobny aspekt współczesnego podejścia do ciała w krajach zachodnich kładzie nacisk Gerard Vincent¹⁷⁰, zwracając uwagę na indywidualne poczucie odpowiedzialności za wygląd i sprawność własnego ciała oraz ciągłe starania, by poddać je różnym formom samokontroli. Sądzę, że proces ten w Polsce także się rozpoczął, na co wskazują analiza przekazów medialnych i wyniki badań socjologicznych. Wspólnym elementem w medialnym prezentowaniu obyczajów dotyczących ciała jest mniej lub bardziej wyraźnie artykułowane przekonanie, że mamy na własne ciało ogromny wpływ, możemy je niemal dowolnie modyfikować, samodzielnie lub z pomocą współczesnej nauki. Nawet jeśli większość niewiele robi, by poddać własne ciało pełnej samokontroli, to na pewno ma świadomość, że powinna.

Jacek Kurczewski pod koniec lat osiemdziesiątych pisał o zjawisku prywatyzacji ciała, określając tak postawę większości respondentów, którzy przyznawali ludziom prawo do dysponowania swoim ciałem w różnych sytuacjach (transplantacja, sztuczna prokreacja, macierzyństwo zastępcze, aborcja), niezależnie od obowiązujących norm prawnych czy religijnych¹⁷¹. Można sądzić, że proces ten w ostatnim piętnastoleciu jeszcze się nasilił. W przypadku sfery obyczajowej dotyczącej ciała, w większym zakresie niż w innych dziedzinach, są widoczne z jednej strony wpływy liberalnej obyczajowości zachodniej, z drugiej zaś tradycyjnej, odwołującej się do norm religijnych. Być może ciągle dla większości zachowaniem grzesznym jest poprawianie natury czy publiczna nagość, ale jednocześnie akceptację społeczną (lub przynajmniej brak potępienia) zyskuje traktowanie swojego ciała jak towaru, a publicznego prezentowania nagości jak przepustki do kariery czy lepszego życia.

¹⁶⁹    Z. Bauman, Ciało i przemoc w obliczu ponowoczesności, Toruń 1995. s. 94.

¹⁷⁰    G. Vincent. Historia sekretu?, (w:] Historia żyda..., t. 5.

’⁷’ J. Kurczewski. Grzechy cielesne...