12027124�3983445050294G74953370496005686 o

CZĘSC 1 OSWAJAMY Się Z EKONOMIĄ

łościami, jak portretują je teorie ekonomiczne w tradycji indywidualistycznej.

Jednostka skomplikowana. Człowiek nie jest wyłącznie samolubny

Indywidualistyczne teorie ekonomiczne zakładają, że ludzie są samolubni. Gdy połączy się to z założeniem racjonalności, wniosek brzmi następująco: powinniśmy pozwolić ludziom robić, co chcą - sami wiedzą, co jest dla nich najlepsze i jak osiągnąć swoje cele.

Ekonomiści, filozofowie, psychologowie i inni przedstawiciele nauk społecznych od wieków kwestionują ideę jednostki dbającej jedynie o własny interes. Literatura na ten temat jest ogromna, a wiele wniosków z tej debaty pozostaje niejasnych, choć mogą być istotne dla teorii. Trzymajmy się więc głównych punktów.

Już slogan „dbanie o własny interes” to zbytnie uproszczenie. Zakłada, że jednostki nie są zdolne przewidzieć długoterminowych, systemowych konsekwencji swoich działań. Niektórzy kapitaliści w XIX wieku domagali się zakazu pracy dzieci, mimo że takie regulacje oznaczałyby dla nich zmniejszenie zysków. Rozumieli, że jeśli dzieci wciąż będą wyzyskiwane i pozostaną bez dostępu do edukacji, obniży się jakość siły roboczej, co w długiej perspektywie zaszkodzi wszystkim kapitalistom, łącznie z nimi samymi. Jak widać, człowiek jest zdolny dbać o oświecony interes własny.

Czasem jesteśmy po prostu hojni. Ludzi obchodzą inni, dlatego działają wbrew własnemu interesowi, by im pomóc. Strażak wchodzi do płonącego budynku, by uratować starszą panią, a przechodzień wskakuje do wzburzonego morza, by uratować tonące dzieci - choć obaj wiedzą, że sami mogą zginąć. Podobnych dowodów jest nieskończenie wiele. Tylko zaślepieni wiarą w model jednostki dbającej wyłącznie o własny interes mogą próbować je ignorować¹⁰.

¹⁰ Znane są eksperymenty dowodzące, że studenci ekonomii są bardzie samolubni niż inni. Częściowo może to być skutkiem „autoselekcji” - edukacja ekonomiczna podkreśla dziś powszechność samolubności, więc egoiści mogą być bardziej skłonni pomyśleć, że to dziedzina dla nich odpowiednia. Może to jednak być również skutek samej edukacji - gdy studenta ekonomii cały czas

Jednostki ludzkie są skomplikowane. To prawda, większość ludzi przez większość czasu jest samolubna, ale porusza ich również patriotyzm, solidarność klasowa, altruizm, poczucie sprawiedliwości, szczerość, zaangażowanie w jakąś ideologię, poczucie służby, odpowiedzialność, przyjaźń, miłość, dążenie do piękna, zwykła ciekawość i wiele innych rzeczy. Sam fakt, że istnieje tyle słów opisujących ludzkie motywacje, świadczy o tym, że skomplikowane z nas stworzenia.

Jednostka nieudolna. Człowiek nie jest zbyt racjonalny

Indywidualistyczne teorie ekonomiczne zakładają, że jednostki są racjonalne - to znaczy wiedzą o wszelkich możliwych przyszłych stanach świata, dokonują skomplikowanych obliczeń dotyczących prawdopodobieństwa każdego z nich i dokładnie znają swoje preferencje w tym względzie, wybierają zatem najlepszy z możliwych sposób działania w przypadku każdej podejmowanej decyzji. Znów wynika z tego, że powinniśmy zostawić ludzi w spokoju, bo „wiedzą, co robią”.

Indywidualistyczny model ekonomiczny zakłada istnienie takiej racjonalności, jaką nikt nie dysponuje - Herbert Simon nazywał ją „olimpijską” albo „hiperracjonalnością”. Zwyczajowo broni się tego argumentu twierdząc, że nieważne, czy założenia teorii są realistyczne, jeśli model dobrze przewiduje rozwój wydarzeń. Dziś takie argumenty wydają się słabe, bo teoria ekonomiczna opierająca się na założeniu o hiperracjonalności, znana jako hipoteza efektywnego rynku (EMH), odegrała główną rolę w wywołaniu globalnego kryzysu finansowego z 2008 roku, gdyż utrzymywała polityków w przekonaniu, że rynki finansowe nie potrzebują regulacji.

Mówiąc wprost, problem polega na tym, że jednostki ludzkie nie są zbyt racjonalne - dysponują jedynie ograniczoną racjonalnością". Lista nieracjonalnych zachowań jest nieskończenie długa.

się uczy, że każdy pragnie wypromować siebie, to zaczyna on (być może) silniej postrzegać świat właśnie w taki sposób.

Istnieje na to mnóstwo mnóstwo dowodów, przedstawionych w przystępnej formie w książkach: Free Market Madness Petera Ubela, Zwierzęce instynkty George’a

171