12182544�3983441716961a504538668869763 o

część 1 OSWAJAMY Się Z EKONOMIĄ

Podejmując decyzje, zbyt łatwo chwiejemy się pod ciężarem instynktów i emocji, myślenia życzeniowego, paniki, instynktu stadnego i wielu innych. Nasze wybory determinuje także sposób sformułowania pytania - choć nie powinien. Znaczy to, że w tej samej sprawie możemy dokonywać różnych wyborów w zależności od tego, jak zostanie przedstawiona. Mamy również tendencję do zbyt silnego reagowania na nowe informacje i zbytniego lekceważenia danych wcześniej dostępnych - można to często zaobserwować na rynku finansowym. Zazwyczaj posługujemy się intuicyjnym, heurystycznym (idącym na skróty) systemem myślenia, co oznacza myślenie mało logiczne. A przede wszystkim jesteśmy zbyt pewni własnej racjonalności.

wnioski: TYLKO NIEDOSKONAŁE JEDNOSTKI MOGĄ

DOKONYWAĆ RZECZYWISTYCH WYBORÓW

Paradoksalnym skutkiem myślenia o jednostkach jako istotach bardzo niedoskonałych - o ograniczonej racjonalności, kierujących się złożonymi i sprzecznymi motywami, łatwowiernych, uwarunkowanych społecznie, a nawet wewnętrznie sprzecznych - jest przydanie, a nie odjęcie wagi jednostce.

Właśnie dzięki przyznaniu, że jednostki są wytworami społeczeństwa, bardziej doceniamy wolną wolę osób, których decyzje stoją w sprzeczności z obyczajem społecznym, dominującą ideologią czy środowiskiem klasowym. Gdy przyznamy, że ludzka racjonalność jest ograniczona, bardziej docenimy inicjatywy przedsiębiorców zabierających się za coś „irracjonalnego”, zdaniem reszty skazanego na porażkę (a gdy okazuje się to sukcesem - zyskującego miano innowacji). Innymi słowy, tylko jeśli przyznamy, że natura ludzka jest niedoskonała, możemy rozmawiać o „rzeczywistych" wyborach - a nie tych pustych, których mają dokonywać ludzie w świecie jednostek doskonałych, zawsze wiedzących, jaki kierunek działania jest najlepszy.

Akerlofa i Roberta Shillera oraz Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, psychologa i laureata ekonomicznego Nobla z 2002 roku, Daniela Kahnemanna.

Podkreślenie znaczenia „rzeczywistych” decyzji nie oznacza, że wolno nam wybierać całkowicie swobodnie. Poradniki mówią, iż można robić wszystko, co się chce, być, kim się chce, jeśli tylko się tego pragnie. Jednak zakres dostępnych opcji (inaczej mówiąc, zbiór możliwych decyzji) jest zazwyczaj bardzo ograniczony. Może to wynikać ze skromności zasobów, jakimi dysponujemy. Jak radykalnie ujął to Karol Marks, robotnicy wczesnego kapitalizmu mieli wybór jedynie między pracą przez 80 godzin w tygodniu w ciężkich warunkach a śmiercią z głodu, bo nie mieli innych środków na utrzymanie. Zbiór możliwych decyzji może być ograniczony również dlatego, że -jak wskazałem wyżej - w procesie socjalizacji i przez manipulacje naszymi preferencjami nauczono nas ograniczania zakresu własnych pragnień i tego, co uważamy za możliwe.

Podobnie jak wszystkie wielkie powieści i filmy, rzeczywisty świat gospodarczy wypełniają niedoskonali bohaterowie - zarówno jednostki, jak i organizacje. Ujmowanie ich (i czegokolwiek innego) w teorie wymaga posłużenia się do pewnego stopnia uogólnieniem i uproszczeniem, jednak dominujące teorie ekonomiczne posuwają się w tym względzie za daleko.

Tylko przy pomocy teorii, które biorą pod uwagę wielopostacio-wość człowieka i jego ograniczoną naturę, a jednocześnie dostrzegają znaczenie dużych organizacji o złożonej strukturze i wewnętrznych mechanizmach decyzyjnych, będziemy w stanie zbudować teorie, które pozwolą nam zrozumieć złożoność procesu podejmowania decyzji w gospodarkach rzeczywiście istniejących.

LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE

G. Akerlof, R. J. Shiller, Zwierzęce instynkty. Czy ludzka psychika napędza globalną gospodarkę i jaki to ma wpływ na przemiany światowego kapitalizmu?, tłum. J. Jannasz, Studio Emka, Warszawa 2011.

J. Davis, The Theory of the Individual in Economics: Identity and Value, Routledge, London 2003.

B. Frey, Not Just For the Money: An Economic Theory ofPersonal Motivation, Edward Elgar, Cheltenham 1997.