1223

WYKŁAD 8

liwego pójścia na wycieczkę) nakładają się postawy modalne: większe lub mniejsze prawdopodobieństwo zajścia zdarzeń aż do sytuacji kontrfak-tyczności, kiedy wiadomo, że zdarzenie na pewno nie zaszło (dotyczy to przeszłości), np. Gdyby była wówczas ładna pogoda, bylibyśmy poszli na wycieczkę (ale wiadomo, że tak się nie stało). Ten typ zdań pojawia się w języku dzieci najpóźniej, chyba też jest zupełnie niedostępny rozumieniu zwierząt. Zdanie: Jeżeli będziesz grzeczny, pójdziemy na spacer odbierane jest jako zapowiedź: Pójdziemy na spacer.

Ostatni typ zdań opisujących związek przyczynowo-skutkowy to zdania, w których skutek charakteryzuje zdarzenie, będące jego przyczyną: Biegi tak szybko, aż stracił oddech, Zachorował tak ciężko, że nie mógł pojechać na konferencję. Są to tzw. zdania skutkowe. Wykorzystują one zdarzenie będące skutkiem, do wskazania cech charakterystycznych, zwłaszcza intensywności, zdarzenia będącego przyczyną.

Zestawmy na zakończenie tego paragrafu typy zdań, których funkcją jest informowanie o relacjach między zdarzeniami (por. R. Grzegor-czykowa 2004, s. 100).

Zdania łączone na zasadzie semantycznej

(2)    przeciwstawianie

(3)    alternatywa

(4)    wnioskowanie

(5)    doprecyzowywanie

parataktyczne (1) zestawianie

hipotaktyczne

porównawcze

(podobieństwo

temporalne przyczynowo--skutkowe

przyczyna przyczyna przyczyna zwykła niedostateczna hipotetyczna

cel warunek zdania

skutkowe

Wykład 9

Słownictwo jako system. I. Klasy funkcjonalne leksemów (tzw. części mowy)

Powiedzieliśmy na wstępie naszego kursu, że umiejętność mówienia to dysponowanie słownictwem, które odnosi się do zjawisk świata (a ściślej klas zjawisk świata, wyróżnionych dzięki poznawczym, uogólniającym zdolnościom człowieka), zjawisk rzeczywistych lub tylko pomyślanych (a więc tych, które człowiek zdołał myślowo i nazwowo ująć), oraz dysponowanie zasadami łączenia jednostek słownikowych w konstrukcje będące wypowiedziami lub częściami wypowiedzi. O zasadach tworzenia wypowiedzi (a więc gramatyce) mówiliśmy w poprzednich wykładach, pora więc obecnie zająć się właściwościami słownika. Zacznijmy od wprowadzenia pewnych podstawowych charakterystyk i rozróżnień.

9.1. Wstępna charakterystyka słownictwa

(1) Przede wszystkim trzeba odróżnić słownictwo jako zbiór jednostek leksykalnych właściwy całej społeczności mówdącej danym językiem w określonym momencie od słownictwa, którym dysponują poszczególni członkowie tej społeczności, a które stanowi część ich kompetencji językowej. Ten indywidualny zasób słowmikowy bywa przez psycholing-wistów nazywany słownikiem umysłowym (por. I. Kurcz 2005).

Wyróżnione dwa typy zbiorów oczywiście nie pokrywają się. Słownictwo współczesnej polszczyzny to ogromny zbiór jednostek występujących w tekstach współczesnych o różnych stylistycznych nacechow^raniach (potoczne, naukowe, publicystyczne i in.). Trudno podać jego dokładną liczebność. Słownik języka polskiego pod redakcją W. Doroszewskigo liczy ok. 125 tysięcy jednostek (zawderają się w tym jednak archaizmy, terminologia specjalna, formacje potencjalne, jak np. deminutywa, regularnie tworzone nazwy czynności typu chodzenie, bieganie i in.). Słownik współczesnego języka polskiego pod redakcją B. Dunaja obejmuje ponad 62 tysiące jednostek, jednotomowy słownik pod redakcją S. Skorupki -ok. 30 tysięcy jednostek. Jeśliby jednak potraktować jako odrębne jednostki różne znaczenia wyrażeń wdeloznacznych (a de facto tak one funkcjonują, np. liczyć coś, liczyć na coś, liczyć się z czymś, coś liczy ileś czegoś, np. 123