124 125

124 ROZD/.lAl

ostatniej stronie tekstu, po czym wcześniejsze strony usuwa, zastępując innymi, na któ w usta rozmówcy wkłada treści nigdy przez niego nie wypowiedziane™.

Komentarz prof. Sobczaka jest bardzo kontrowersyjny. Traktuje dziennikai jako ludzi z zasady nieuczciwych. A przecież zasadą i warunkiem wszelkiej ko munikacji społecznej jest zaufanie wzajemne”. Jego brak jest wypaczeniem k munikacji społecznej i nie odpowiada standardom państwa demokratycznego.

Obowiązek autoryzacji wyprowadza się tu z zasad etycznych. Zasadnie moż więc zapytać: czy to oznacza, że w krajach, gdzie nie ma prawnego obowiązku au toryzacji, etyka dziennikarska jest inna?

Oczywiście, nie wszyscy prawnicy podzielają stanowisko prof. Sobczaka bec autoryzacji. Mariusz Ziomecki podaje przykład innej interpretacji artyku 14 prawa prasowego, omawiając praktykę redakcji „Warsów Business Journal^ która nie autoryzuje wywiadów ani wypowiedzi:

Okazało się, że redaktor naczelny David Reilly interpretuje ów artykuł inaczej ni większość polskich kolegów. - Naszym zdaniem, ustawa mówi tylko, że ludzie mają praw być cytowani dosłownie. Nie oznacza to, zdaniem Reillyego, że redaktorzy mają obowi zek pokazywać rozmówcom artykuły czy pozwalać wprowadzać w nich zmiany. Dodał też, że prawnicy, pytani o domniemany obowiązek autoryzacji, udzielają różnych odpowie Nie wykluczają jednak również takiej interpretacji, jaką przyjął „W BJ^m.

Mecenas Andrzej Karpowicz, specjalista od prawa prasowego i autorskiego, który bronił przed sądem wielu dziennikarzy, zdecydowanie popiera punkt widzenia Reillyego. - Od dawna twierdzę - mówi - że dobry dziennikarz nie musi się godzić na żadne poprawianie udzielonych wypowiedzi⁴⁰.

Obecnie coraz więcej polskich redakcji i dziennikarzy przyjmuje podobną postawę w praktyce⁴¹.

C.-J. Bertrand uważa, że autoryzacja jest dopuszczalna, ale wyłącznie wówczas, gdy służy sprostowaniu faktów oraz - co należy podkreślić - w tekście zostanie taka interwencja zaznaczona⁴².

Żądanie autoryzacji wypowiedzi jest też przejawem braku realizmu i wiary w zbawienną moc wszystko regulujących norm. Przykładem niech będzie sytuacja często występująca w praktyce dziennikarskiej:

Reporter gazety codziennej dowiaduje się, że w miasteczku odległym od redakcji o 30 kilometrów wybuchł poważny konflikt między burmistrzem,

“ J. Sobczak, Ustawa prawo prasowe. Komentarz, Oficyna Prawnicza MUZA SA, Warszawa 1999. s. 235-236.

” L.A. Day, Et hic s In Media Comrnunication..., s. 13

⁴⁰    M. Ziomecki, Wademecum redaktora, s. 22.

⁴¹    Aby wzmocnić osobistą opinię dodam, że odkąd pracuję na uczelni i dziennikarstwo uprawiam już wyłącznie jako free lancet, dziennikarze lubelskich mediów często proszą mnie o wypowiedzi. Także dziennikarze pism studenckich, mający niewielkie doświadczenie. Nigdy nic domagam się autoryzacji.

^4ł C-J. Bertrand, Deontologia mediów..., s. 205.

proboszczem i dyrektorem szkoły. Przez kilka godzin zbiera materiał do artykułu. Rozmawia z uczestnikami konfliktu i osobami postronnymi. Padają mocne słowa. Reporter chce je zacytować, wszak obrazują temperaturę konfliktu i ludzkie emocje. Do redakcji wraca późnym popołudniem. Ma dwie godziny do deadlineu. Dzwoni do cytowanych w artykule osób z prośbą o autoryzację. Wszyscy się zgadzają, z wyjątkiem burmistrza, który zmienia treść Irgo, co powiedział przed południem. Reporter ma poważny problem: pozo-Itałc cytaty jawią się już w zupełnie innym kontekście. Artykuł ze zmienioną wypowiedzią burmistrza nie odda więc prawdy o konflikcie: burmistrz, któ-ty w rzeczywistości jest pieniaczem, poprzez swoje stonowane po autoryzacji wypowiedzi wydaje się teraz rozsądnym, dążącym do kompromisu włoda-rzcm miasteczka.

Czy w przypadku opublikowania wypowiedzi bez autoryzacji dziennikarz po-itąpi nieetycznie? Warto zauważyć, że gdyby w prawie prasowym nie było zapi-iu o autoryzacji, nie byłoby mowy o jakimkolwiek problemie etycznym. Niestety, polskie prawo prasowe, zamiast dążyć do unikania konfliktów wartości, czę-ito staje się ich przyczyną.

DYLEMATY I KONFLIKT WARTOŚCI

Znajomość i respektowanie norm zawartych w kodeksach dziennikarskich niewątpliwie w pewnym stopniu chronią dziennikarza przed poważnymi naruszeniami etyki zawodowej. Nie chodzi więc o to, by normy lekceważyć, lecz o to, by dostrzegać problemy z nimi związane. Rola zawodowych norm etycznych sprowadza się w praktyce do „smaru łagodzącego tarcie w maszynie społecznej

Przestrzeganie norm nie sprawia automatycznie, że dziennikarz jest etyczny. Świadczy wyłącznie o tym, że przestrzega norm. W praktyce dziennikarz nader często staje w obliczu konfliktu wartości zawartych w różnych normach, tak więc etyka normatywna w dziennikarstwie jest absolutnie niewystarczająca.

Roman Ingarden, jeden z najwybitniejszych polskich filozofów XX wieku, pisał, że

niejednokrotnie pokazuje się, iż realizowanie wartości A jest możliwe tylko wówczas, je żeli nie dojdzie do zrealizowania wartości B, lub też jeżeli zostanie zniszczona wartość H Sprawą istotną jest tu odpowiedź na pytanie, która wartość jest „wyższa": A czy II"

Klasyczny dylemat etyczny polega na tym, że nie ma idealnego rozwl*)/.« nia trudnej sytuacji: w imię pewnych wartości trzeba poświęcić inne, też wa/nu,

^4ł M. Ossowska, Normy moralne. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2000, • IM

⁴⁴ K. Ingarden, Wykłady r etyki, PWN. Warszawa 1989, s. 15.