15 7

tulę XXXI, tak sformułowano tę zasadę: „W krainie ripuarskiej zarówno Frankowie, jak Burgundowie, Alemanowie czy ludzie jakiejkolwiek nacji mają odpowiadać przed sądem według prawa obowiązującego w miejscu ich urodzenia". Konkretyzacją tej ogólnej normy byl tytuł XXXVI, w którym określono wysokość wer-geldów przysługujących rozmaitym przybyszom. Na czele wykazu figuruje przybysz, który był Frankiem (advena Francus) z wergel-dem 200 solidów, za nim advena Burgundio (wergeld 160 solidów), dalej advena Romanus (wergeld 100 solidów), wreszcie ad-vena Alamannus, advena Fresio, advena Bogius i advena Saxo, każdy z wergeldem po 160 solidów.

Słowa o prawie obowiązującym w miejscu urodzenia przybysza (.lex loci, ubi natus est) skłoniły niektórych badaczy do przypisania nazwom etnicznym w tytułach XXXI i XXXVI prawa ripuar-skiego sensu wyłącznie terytorialnego: Burgund miałby oznaczać po prostu przybysza z Burgundii, Bogius przybysza z Bawarii itd. Wykładnia ta natrafia jednak na dwie istotne przeszkody. Pierwszą jest advena Francus_; nie Salicus, co mogłoby ostatecznie odnosić się do jednostki terytorialnej, ale właśnie Francus. Z perspektywy Franków ripuarskich wyrażenie to oznaczało współplemieńca, który przybył do nadreńskiej krainy z jakiejkolwiek innej prowincji królestwa. Trudno bez naciągania przypisać terminowi advena Francus jakiś region i odmówić mu sensu etnicznego.

Drugą, poważniejszą i bodaj nieusuwalną trudność sprawia zwolennikom wykładni terytorialnej advena Romanus. Nie był to przecież przybysz z Wiecznego Miasta. Fustel de Coulanges próbował pozbyć się kłopotu, przyjmując, że pod nazwą „Rzymianin" krył się mieszkaniec Akwitanii. Miałaby za tym przemawiać okoliczność, że Akwitania jest jedyną prowincją frankijskiego państwa, której nie da się przyporządkować żadnej z wymienionych w tytule XXXVI prawa ripuarskiego nazw plemiennych. S.L. Gu-terman zauważył słusznie, że jest to petitio principii. Dodajmy, że nie tylko dla Akwitanii, ale i dla Neustrii nie ma w tytule XXXVI „plemiennego" odpowiednika, podczas gdy figurują tam Fryzowie i Sasi, którzy w VII w. byli jeszcze z frankijskiego punktu widzenia cudzoziemcami⁴⁴.

W krainie Franków ripuarskich przybysz Rzymianin miał taki sam wergeld, jak Romanus possessor w tytułach XLI i XLII prawa salickiego. To bardzo ważna okoliczność, gdyż wergeld byl wykładnikiem przynależności jednostki do określonej grupy społeczno-prawnej. Chlodwig odebrał Akwitanię Wizygotom w latach 507-511, czyli w tym samym czasie, na który przypada najstarsza redakcja prawa salickiego. Nie sposób przypuścić, że terminy Romanus possessor lub Romanus conviva regis oznaczały w przepisach tego prawa Akwitańczyków. Określono tak wolnych Galo-rzymian - posiadaczy ziemskich lub nawet królewskich dworzan. Mamy do czynienia z kategorią etniczno-prawną. To samo dotyczy terminu advena Romanus w prawie ripuarskim. Był to wolny Rzymianin, który mógł przybyć równie dobrze z Akwitanii, jak z Burgundii czy Neustrii, w żadnym jednak wypadku nie mógł to być przybyły z tych prowincji Frank. Również advena Burgundio był terminem etnicznym. Oznaczał najpewniej przybysza z Burgundii, ale nie każdego. Jego wergeld wynosił 160 solidów, nie był on zatem ani Rzymianinem z Burgundii (wergeld 100 solidów), ani tamtejszym Frankiem (wergeld 200 solidów). Był Burgundem.

Mniej więcej sto lat po ogłoszeniu prawa ripuarskiego król Pepin, ojciec Karola Wielkiego, ujmował zasadę osobowości praw w słowa jakby żywcem wzięte z merowińskich kodyfikacji: „Niech wszyscy ludzie mają swoje prawa, zarówno Rzymianie jak i [Frankowie] saliccy, a jeżeli ktoś przybędzie z innego kraju, ma żyć według swojego ojczystego prawa" (ut omnes homines eorum legis habeant, tam Romani quam et Salici, et si de aha provincia advenerit, secundum legem ipsius patriae vivat). Karol Wielki zatwierdził ten kapitularz, nakazując, aby wszyscy przestrzegali zawartych w nim zarządzeń⁴⁵. Podobnie jak w prawach salickim i ripuarskim, Romani i Salici nie oznaczają w Kapitularzu Pepina dwóch różnych terytoriów, lecz Rzymian i Franków żyjących na tej samej ziemi według odrębnych praw etnicznych. Przeciwstawiono im pojęciowo przybyszów z innych krain - i tylko do tych