176,177

176

Teorie literatury XX wickll

Hermeneutyka

filozoficzna

świętych słów i znaków zesłanych przez bogów (gr. hermeneus to tłumacz z innego języka), następnie zaczęła komentować teksty święte, by wreszcie wypracować reguły objaśniania wszelkich tekstów kultury. Związana z egzegezą hermeneutyka utożsamiana była z różnymi wyspecjalizowanymi metodami komentowania Pisma Świętego (spory hcrmencutyczne były motywowane poważnymi różnicami doktrynalnymi), natomiast jako filologia stała się niezbędnym składnikiem kultury humanistycznej. i Kiedy jednak na początku XIX wieku okazało się, że zakres pola hermc-neutyczncgo uległ poważnemu rozszerzeniu i już nie tylko teksty święte lub teksty w ogóle są przedmiotem interpretacji, wyłoniła sięhermencuty-k a filozoficzna, która zaczęła pytać o to, jak możliwe jest rozumienie w ogóle. Pierwszy pytania takie stawiał niemiecki filozof, filolog i teolog Friedrich Schleiermachcr (1768-18 34), po nim zaś Wilhelm Diłthey (1833-1938), dla którego hermeneutyka, jako nauka

Oiltheya koncepcja |i moncutyczna

■ tlF.RMENEIA-<\h Greków hcrmcnruiy ka istniała w trzech wymiarach. Po pin w szc, jako hermeneutikć tćchne, czyli umie jętność wykładni boskiego objawieni.* I ik pisał I la akii t, wyrocznia delficka oni U-gein, ouk kryp tein, alla semainein: „nic wy jawia, nic skrywa, ale daje znaki", ktrttf trzeba wytłumaczyć, przełożyć na lutł/kl język i dostosować do ludzkiego doświadczenia. Po drugie, oznaczała wyjaśnianli' i przekazywanie świętych tradycji, i dlu* tego hcrmcncuta mógł się czuć spadkobiercą Hermesa,posłańca bogów. I wre-./ cic, po trzecie, hermeneia to „sposób wy rażania myśli mową"*. Dziełko Pen het-meneias (O wypowiedziach) Arystoteles*! zaczyna się następująco: „Najpierw trze ba ustalić, czym jest nazwa i czym słowo,] następnie czym jest przeczenie i twlci dzcnic, zdanie i wypowiedź”. W Per i herm merteias Pseudo-Dcmetriosa (1 wiek |>o Chr.), traktacie stylistycznym (w laciil skim przekładzie: De elocutione), wyra/r ■ nic hemuneutihf dymimis oznacza pot mowy.

* Arystoteles, Poetyka 145ab, 13.

■ rozumienie (nicm. Ycrstehen) d Diltheya rozumienie charakteryzuje o duchu i pozostaje w opozycji do wyjałir nia (Erklaren). „Przyrodę wyjaśniamy,' duchowe rozumiemy". Po zwrocie on gicznym rozumienie oznacza podsta wymiar istnienia człowieka, który nic 1: nicjc bez rozumienia świata i samo mienia, dokonującego się dzięki językc ści (Sprachiichkett) i dzicjowości {Gett liehkeit).Tak pojęte rozumienie popr/i <1 wszelką wiedzę i wszelkie poznanie.

0    rozumieniu (Verstehcn) sensu, stała się podstawą nauk humanistycznych, przeciwstawionych naukom przyrodniczym, zajmującym się wyjaśnianiem (/•>-kliirert) faktów. Problem Dilthcya nie polegał już na rozstrzygnięciu kwestii: jak interpretować konkretne teksty? Interesowało go co innego: jak w ogóle m o ż 1 i w a jest interpretacja tego, co nazywał „indywidualną ekspresją życia",

1    jak możliwe jest uniwersalne uprawomocnienie takiej interpretacji. Hermeneutyka w jego wydaniu przestaje „kunsztem", a staje się dziedziną ogólnej teorii poznania.

Pod koniec wieku XIX takie epistcmologiczne rozumienie hermeneutyki stało poddane krytyce przez Friedricha Nietzschego (1844-1900), który | wiązał istnienie świata z jego wykładnią’, następnie zaś, już w wieku XX, pr/c#

/«»!>. na ten temat: M P. Markowski, Nietzsche. /•'i/ozo/m interpretacji, Kiakow \wj

In mcncutyka

177

• (MINIA (nicm. Ausltgwig) - tcr-||#i luiii /ny. oznaczający filologiczną l|'|VMcJę tekstu, |H) raz pierwszy za-TlWmiy tło hermeneutyki filozoficznej I- I linii u lu Nietzschego. Nietzsche ll*'V • ! go wymiennie z interpretacji}, pim w kontekście technicznym, do-Ityin wykładni filologicznej (..ten nmo/liwia nieskończoną ilość Jdltl | lui/cgurtgen]: nie istnieje żad-•opMWIti" [•ruhfigf] wykładnia**), |ł#ł*«mii,dotyczącym intcrprctacyj-lllif iccł /ywiitości („Istoty tego, co ^L|i"<. ji—t nowa wykładnia stawania W , Im/rynny <U$ Getchehem\, weto WlHotf |>crtpektywic/na, któ-|"*.llcga stawaniu się"**). Według wgn, iwiata nic sposób oddzielić gMtliłdnl, z czego wynika inter-|y cliwi .iktcr rzeczywistości.

Mi lit, Silmlti<hł Briefc. Kritisibe In S Barnim, red. Ci. Col-IfNiHnmt, MOnchcn-Bcrlin-Ncw Wili,* \>i • »•

Ml 'H'l» I Vt y.Nl. - figurę tę )• m/ picrws/.y do hemie-!!• h Sohlełermachrr, w na-lliyMVt/Ucj tradycji eg lOwlła ona o tym, że nie ;li" • /ęśi i tekstu hez od >#« l ł odwrotnie: » .dość ominula, jeśli mc od IWł /rgolny, h > z.ęsi i. In kt«|łyi' lllcustaniiie mię [tulowi |,| | |tyd ligm .1 10 |» Inną wykładnię kola \t* »pi npoiti i wal Mar (jjtń'1 iI.iwimI/||, ze ka/dr 2*1 lity popi/nl/one pizez IHMumkiile, to o/n.n /.u /•luno uilmjer/czc /a ftotofi ........... wl lilii n>

• i th*|toli"M Iikirsliimitii

Rozumlanli jako apotkól istnionia

Martina Heideggera (1889-1976), który- w Byciu i czasie (1927) zakwestionował tezę o metodologicznym charakterze rozumienia i przeniósł je w obszar codzienności. Rozumienie, argumentował, nic jest sposobem poznania, lecz sposobem istnienia, albowiem człowiek (Heidegger mówił - Dascin, jestestwo), zanim przekształci się w podmiot teoretyczny, egzystuje w święcie, który go obchodzi, i dlatego wymaga odeń rozumienia. W ten sposób hermeneutyka filozoficzna przekształciła się w filo-zofię hermcneutyczną, dla której najważniejszym zagadnieniem jest rozumiejąca (a więc odnosząca się do świata) egzystencja człowieka.

Zakres

hormonoul

Hermeneutyka obejmuje zatem zarówno obszar życia codziennego, jak techniki egżegezy, metodologię nauk czy filozofię egzystencji. Jej historia pokazuje, że kultura europejska stopniowo poszerzała obszar tego, co powinno się interpretować, i w czasach nowożytnych przeszła od wykładania jednego, jedynego Tekstu (Biblii), przez rozszerzenie pola wykładni o poetów antycznych i filozofów klasycznych (oświecenie), a nawet wszystkie teksty, które mogą stać się „przedmiotem zainteresowania dla sztuki interpretacji” (Schlciermacher), aż do włączenia do niego „wszystkich przejawów życia” (Dilthey, Nietzsche) i w końcu -u Hansa-Gcorga Gadamera (1900-2002) - wszystkiego, co ma charakter językowy. Ostatecznie Gadamcr w Prawdzie i metodzie (1960) powie: „bytem, który może być rozumiany, jest język”*.

Procesowi rozszerzania pola hermc-neutyczncj wykładni towarzyszy! pro-

mthuit . «f< ,\t