176,177

176

Teorie literatury XX wii kil

Hermeneutyka

filozoficzna

Diltheya

koncepcja

irnmneutyczna

świętych słów i znaków zesłanych przez bogów (gr. hermeneus to tłumacz z innego języka), następnie zaczęła komentować teksty święte, by wreszcie wypracować reguły objaśniania wszelkich tekstów kultury. Związana z egzegezą hermeneutyka utożsamiana była z różnymi wyspecjalizowanymi metodami komentowania Pisma Świętego (spory hermeneutyczne były motywowane poważnymi różnicami doktrynalnymi), natomiast jako filologia stała się niezbędnym składnikiem kultury humanistycznej. i Kiedy jednak na początku XIX wieku okazało się, że zakres pola herme-neutycznego uległ poważnemu rozszerzeniu i już nie tylko teksty święte lub teksty w ogóle są przedmiotem interpretacji, wyłoniła się h e r m e n e u t y-ka filozoficzna, która zaczęła pytać o to, jak możliwe jest rozumienie w ogóle. Pierwszy pytania takie stawiał niemiecki filozof, filolog i teolog Friedrich Schleiermacher (1768-18 34), po nim zaś Wilhelm Dilthey (1833-1938), dla którego hermeneutyka, jako nauka

0 rozumieniu (Yerstehen) sensu, stała się podstawą nauk humanistycznych, przeciwstawionych naukom przyrodniczym, zajmującym się wyjaśnianiem (Er-kldren) faktów. Problem Diltheya nie polegał już na rozstrzygnięciu kwestii: jak interpretować konkretne teksty? Interesowało go co innego: jak w ogóle możliwa jest interpretacja tego, co nazywał „indywidualną ekspresją życia”,

1 jak możliwe jest uniwersalne uprawomocnienie takiej interpretacji. Hermeneutyka w jego wydaniu przestaje I „kunsztem”, a staje się dziedziną ogólnej teorii poznania.

Pod koniec wieku XIX takie epistemologicznc rozumienie hermeneutyki /.cw stało poddane krytyce przez Friedricha Nietzschego (1844-1900), który Im wiązał istnienie świata z jego wykładnią⁷, następnie zaś, już w wieku XX, prv<’#

■ hermeneia- dla Greków hermennity ka istniała w trzech wymiarach. Po pierw sze, jako hermeneutike tłchne, czyli umie jętność wykładni boskiego objawicni.i I,il> pisał Heraklit, wyrocznia delficka ouk 1e geiti, ouk kryptein, aUa semaineini „nie wy jawia, nie skrywa, ale daje znaki", kton| trzeba wytłumaczyć, przełożyć na luil/kt język i dostosować do ludzkiego doświutl czenia. Po drugie, oznaczała wyjaśnianie i przekazywanie świętych tradycji, i .II I tego hermencuta mógł się czuć spadku* biercą Hermesa, posłańca bogów. 1 wrn./ ■ cie, po trzecie, hermeneia to „sposób wy< rażania myśli mową”*. Dziełko Peri her-meneias (O wypowiedziach) Arystotelesa zaczyna się następująco: „Najpierw trzeba ustalić, czym jest nazwa i czym słowu, następnie czym jest przeczenie i twiei dzenie, zdanie i wypowiedź”. W Per i hn-meneias Pseudo-Demetriosa (I wiek pn Chr.), traktacie stylistycznym (w łaciń* skim przekładzie: De elocutione), wyrażenie hermeneutike dynamis oznacza potęgę mowy.

Arystoteles, Poetyka 145*0, 13.

■ rozumienie (niem. Yerstehen) • dl* Diltheya rt,zumienie charakteryzuje nauki o duchu i pozostaje w opozycji do wyjaśniania (Erkldren). „Przyrodę wyjaśniamy, /yelfl duchowe rozumiemy”. Po zwrocie ontoln* gicznym rozumienie oznacza podstawi >wy wymiar istnienia człowieka, który nic |>,I nieje bez rozumienia świata i samorotu* mienia, dokonującego się dzięki językowi >-ści (Sprachlichkeit) i dzicjowości (G'eschichtA lichkeit). Tak pojęte rozumienie poprzeć bu wszelką wiedzę i wszelkie poznanie.

Zob. nu ten temat: M.P. Markowski, Nietzsche, Filozofia interpretacji, Kraków iijijy

unia (niem. Aus/egung) - ter-H|fi linii /.ny, oznaczający filologiczną IłM*' i ■ feliii iv Ickstu, po raz pierwszy za-Hkw mv do hermeneutyki filozoficznej Klledi u Im Nietzschego. Nietzsche wymiennie z interpretacją, ^■wum w kontekście technicznym, do-ym wykładni filologicznej („ten p li I' u umożliwia nieskończoną ilość ■filii \,'hitlegungen\'. nie istnieje żad-■l|ililwoa" \‘iu-htij>f \ wykładnia”*), ■Iflryui, diityczącym interpretacyj-ptm V i / ci /ywistości („Istotą tego, co |i '.( nowa wykładnia stawania /»<</. ew«i; i/n Uachchens], we-JBMi" wn • | ' ' I 11 wic/na, któ-^BA(ltlle|i,i '.lawaniu się”**). Wedhig H»||o, itwiaia nie sposób oddzielić V klin liii, z czego wynika inter-. Iiuniktcr rzeczywistości.

^^kwlir, ,SVtmllichc Briefc. Kritiscbe pMi^n/v i» S Bdndeit, red. G. Col-M ittlnnii, Miinehcn Berlin-New li,«

!lmM I NZIITYCZNK figurę tę j| im 1,1/ pii i w , v ilo herine-Jflfli li ‘u lik h mii,h Im. w na lli*l I I',111 ni | 11 :nh . M ri; MÓWihi ona n lym, że nie

Jlltu i ........ i ml".....!

Bnll i i I ulw 11 li I III-: i.ilość ■lflii/111111,da. jeśli nie od BfftU /egnlnyi li i zęśi i. In jłlal h i i \• iiiriikliinnic mię

li...... i ''ląd fijuu.i ni

Jłfgi' Inną wyki idiiii, kola jj||u >npiiip<inowal Mat ■gidowiid/d. /, każde

|iyi |'"|'i /. • I -ii |.i , -

liMtiinlndr, m o/nai z.n _jflmu.ll"' / mini im/i /!' za

|..... i.....

prtm*iih .......... "kreślonymi

Martina Heideggera (1889-1976), który w Byciu i czasie (1927) zakwestionował tezę o metodologicznym charakterze rozumienia i przeniósł je w obszar codzienności. Rozumienie, argumentował, nie jest sposobem poznania, lecz sposobem istnienia, albowiem człowiek (Heidegger mówił - Dasein, jestestwo), zanim przekształci się w podmiot teoretyczny, egzystuje w świecie, który go obchodzi, i dlatego wymaga odeń rozumienia. W ten sposób hermeneutyka filozoficzna przekształciła się w f i 1 o-zofię h e r m e n eu ty czn ą, dla której najważniejszym zagadnieniem jest rozumiejąca (a więc odnosząca się do świata) egzystencja człowieka.

Hermeneutyka obejmuje zatem zarówno obszar życia codziennego, jak techniki egżegezy, metodologię nauk czy filozofię egzystencji. Jej historia pokazuje, że kultura europejska stopniowo poszerzała obszar tego, co powinno się interpretować, i w czasach nowożytnych przeszła od wykładania jednego, jedynego Tekstu (Biblii), przez rozszerzenie pola wykładni o poetów antycznych i filozofów klasycznych (oświecenie), a nawet wszystkie teksty, które mogą stać się „przedmiotem zainteresowania dla sztuki interpretacji" (Schleiermacher), aż do włączenia do niego „wszystkich przejawów życia” (Dilthey, Nietzsche) i w końcu -u Hansa-Georga Gadamera (1900-2002) - wszystkiego, co ma charakter językowy. Ostatecznie Gadamer w Prawdzie i metodzie (1960) powie: „bytem, który może być rozumiany, jest język**.

Procesowi rozszerzania pola herme-neutyczncj wykładni towarzyszył pro-

Rozumiani, jako spoiiól Istnienia

Zakres

hermeneut

ił t lad i »• ąn»,