180 181

Pęczek Paladino-Hisa jest jedynym fizjologicznym połączeniem mięśnia przedsionków z mięśniem komór.

Pobudzenia powstające w warunkach prawidłowych w węźle zatokowo--przedsionkowym mają częstotliwość 66—76 na minutę. Są to pobudzenia zatokowe, czyli nomotopowe. Odróżnia się je od pobudzeń pozaza-tokowych, czyli heterotopowych, które powstają w komórkach bodźcotwórczych rozrzuconych w mięśniu przedsionków oraz w pęczku Paladino-Hisa, odnogach lub we włóknach Purkinjego. In vivo sam węzeł przedsionkowo-komorowy nie ma właściwości automatycz-nych.

W stanach fizjologicznych pobudzenia zatokowe nie dopuszczają do powstawania pobudzeń pozazatokowych. Pobudzenia pozazatokowe dochodzą do głosu w tych przypadkach, gdy węzeł zatokowo-przedsionkowy zostaje jakby wyeliminowany wskutek zmian (gorsze ukrwienie, zmiany organiczne), które niweczą powstawanie w nim pobudzeń albo prowadzą do wytwarzania się w nim pobudzeń znacznie rzadziej, niż powstają pobudzenia pozazatokowe (hetero-topia bierna).

Pobudzenia pozazatokowe powstają również wtedy, gdy zdolność ich wytwarzania się w niższych częściach układu przewodzącego i oddziaływania na te podniety jest znacznie wzmożona, tak że teraz już te pobudzenia wyłamawszy się spod nadzoru węzła zatokowo-przedsionkowego panują nad sytuacją (heterotopia czynna). Ta postać heterotopii może powstać także wtedy, gdy pobudzenia nie dochodzą do ośrodków drugorzędnych i trzeciorzędnych.

W razie znacznego osłabienia siły regulującej węzła zatokowo-przedsionkowego pobudzenia powstające poniżej niego wywołują czynność serca mniej częstą, zwłaszcza gdy powstanie zupełne rozkojarzenie przedsionkowo-komoro-we, wskutek czego komory kurczą się pod wpływem pobudzeń powstających w łączu przedsionkowo-komorowym. Natomiast gdy nastąpi nadmierne wytwarzanie pobudzeń i nadmierna pobudliwość pozazatokowa, to czynność serca znacznie się przyśpiesza, jak to spostrzega się np. w częstoskurczu napadowym.

Pobudzenia wywołujące w prawidłowych warunkach miarową czynność serca powstają w węźle zatokowo-przedsionkowym dzięki samorodnej zdolności serca do wytwarzania pobudzeń (chronotropismus). Nie uszkodzone serce ma także samorodną zdolność do oddziaływania na pobudzenia (tzw. pobudliwość, bathmotropismus), zdolność do ich przewodzenia (dromotropismus) oraz kurczenia się (kurczliwość, inotropismus). Nadto prawidłowe serce okazuje pewien stan napięcia (tonotropismus).

Po każdym skurczu serce traci na pewien czas wymienione właściwości automatyczne. Okres ten nazywa się okresem odrętwienia, czyli nie wrażliwości (stadium refractionis). Regularne występowanie pobudzeń i okresów odrętwienia jest podstawą miarowej czynności serca.

WŁAŚCIWOŚCI TONÓW SERCA

Badanie właściwości tonów serca ma duże znaczenie, gdyż ich zmiany spotyka się w chorobach znacznie częściej, niż słyszy się szmery.

Badając tony serca zwraca się uwagę:

1)    na częstość skurczów serca;

2)    na miarowość tonów;

3)    na głośność tonów;

4)    na dźwięczność tonów;

5)    na długość odstępów pomiędzy tonem pierwszym a drugim oraz drugim a następnym;

6)    na pobudliwość serca.

Zmiany cech tonów serca w znacznej mierze pozostają w związku z zaburzeniami automatycznych właściwości mięśnia sercowego. Orientowanie się w powstających przy tym zaburzeniach czynności serca i zmianach cech tonów umożliwia metoda sfigmoflebograficzna. W obecnym czasie została ona wyrugowana przez metodę elektrokardiograficzną. Metod tych nie omawiam. Poprzestanę na metodach badania za pomocą sposobów podstawowych badania fizycznego, zgodnie z przewodnim założeniem książki.

^ Częstość skurczów serca wynosi w warunkach zdrowia 66—76 na minutę w spokoju, 76—86 po miernych ruchach. Jest ona nieco większa w pozycji stojącej badanego, niż gdy badany siedzi lub leży. U dzieci czynność serca jest częstsza, w wieku podeszłym rzadsza (około 60 na minutę).

W warunkach prawidłowych i w chorobach czynność serca może się przyśpieszać (tachycardia) lub zwalniać (bradycardia). Częstość skurczów serca może dochodzić do 120—150, a nawet 300 na minutę, zmniejszać się do 50—30 i jeszcze bardziej. Zwiększona oraz zmniejszona częstość skurczów serca może być zjawiskiem wrodzonym, konstytucyjnym, stale występującym, pomimo prawidłowego stanu narządu krążenia i innych narządów.

Nabyte przyspieszenie czynności serca (tachycardia acąuisita) może zależeć od wzmożenia zdolności mięśnia sercowego do wytwarzania bodźców oraz wzmożenia pobudliwości. Tę zmianę czynności serca mogą wywołać podniety psychiczne za pośrednictwem układu wegetatywnego, nadużycie kawy, mocnej herbaty, zaburzenia gruczołów dokrewnych, zwłaszcza nadczynność tarczycy. Znaczne przyspieszenie czynności serca w spokoju i po ruchach spostrzega się szczególnie często u dziewcząt, nawet ze zdrowym sercem, w okresie dojrzewania płciowego, zwłaszcza u tych, które mają serce kroplo-wate.

X Przyspieszenie czynności serca spostrzega się także w chorobach gorączkowych, w niedokrwistości, w chorobach wyniszczających, w chorobach narządu krążenia (w ostrym i przewlekłym zapaleniu mięśnia sercowego, w ostrym zapaleniu osierdzia oraz wsierdzia, w kardiomiopatii, w ostrej i przewlekłej niewydolności krążenia, często w zwężeniu lewego ujścia żylnego, w niedomykalności zastawki tętnicy głównej, zwłaszcza zaś w częstoskurczu napadowym w okresie napadu i w nerwicach serca), w chorobach wywołujących ucisk lub porażenie nerwu błędnego (guzy śródpiersia, mózgu itp.j.

Na drodze odruchowej może powstać przyśpieszenie czynności serca w roba-czycy (czerwiwości), w chorobach kobiecych itd.