1 (132)

264 Omówienie syntetyczne

Zmiany w polityce kulturalnej i przeobrażenia w piśmiennictwie ogólnym ukształtowały nowy model literatury dla dzieci i młodzieży. Nie miała ona wprawdzie, jak literatura dla dorosłych, charakteru obrachunkowego z uwagi na adresata i inny typ jego zainteresowań, ale była zdecydowanie bogatsza w sensie tematycznym, ambitniejsza pod względem formalnym, często eksperymentująca i bliższa potrzebom czytelniczym młodych odbiorców.

Zasygnalizowane tu właściwości będą m. in. charakteryzowały prozę obyczajową, w której pojawi się szereg nowych problemów, dawniej pomijanych lub powierzchownie i jednostronnie oświetlanych. Wnikliwej penetracji literackiej podda się na przykład życie dzieci w środowisku rodzinnym.

0    atmosferze wychowawczej panującej w domu, o konfliktach rodzinnych

1    ich wpływie na postawy młodych bohaterów, o wzajemnych stosunkach między dziećmi i rodzicami piszą m. in.: Jadwiga Korczakowska, Mira Jaworczakowa, Hanna Ożogowska, Wanda ŻółkiewskaTlMaria Terlikowska, Irena Jurgielewiczowa, Anna Glińska, Saturnina L. Wadecka, Stanisław Kowalewski, Natalia Rolleczek, Eugenia Kobylińska-Masiejewska, Barbara Górkiewiczowa, Ludwika Woźnicka, Irena Krzywicka, Marian Bielicki, Janusz Domagalik. Niektórzy z wymienionych tu autorów (H. Ożogowska,

I. Jurgielewiczowa, M. Bielicki, S. Kowalewski, N. Rolleczek) stworzą pogłębione w sensie psychologicznym sylwetki bohaterów „dziecięco-młodzieżowych”, odejdą od tradycyjnej kompozycji i wprowadzą nowy typ narratora bądź odświeżą zużyte już struktury narracyjne (M. Bielicki, J. Domagalik, N. Rolleczek), nasycą swe książki ciekawymi obserwacjami z życia obyczajowego i humorem (H. Ożogowska, N. Rolleczek), stworzą wreszcie ambitny typ * i prozy środowiskowej o życiu dzieci w mieście (I. Jurgielewiczowa, M. Bielicki, S. Kowalewski) i na wsi (B. Górkiewiczowa).

V

Nową zupełnie problematykę związaną z różnorodnymi komplikacjami wychowawczymi, jakie niesie okres dojrzewania, młodzieńczą przyjaźń i miłość będą ukazywać, nie zawsze w sposób artystycznie dojrzały, Krystyna Saląburska, Elżbieta Jackiewiczowa, Halina Snopkiewicz, Marian Bielicki,

Mira Jaworczakowa, Krystyna Siesicka, Jan Kurczab. Ten nurt prozy rodził w krytyce literackiej najwięcej kontrowersji.¹ Atakowano głównie: „[...] anachroniczność romansowych wzorów, stereotypy tematyczne i językowe, banalność dialogów, choć na ogół [...] podkreślano dążność do poruszania problemów nurtujących młodzież.”²

Najprzychylniej stosunkowo oceniano książki Krystyny Siesickiej.³

Korzystne przeobrażenia dokonały się w ostatnich latach w prozie

0    tematyce szkolnej, harcerskiej i sportowej. Świadczą o tym wydane po 1956 roku utwory Hanny Ożogowskiej, Edmunda Niziurskiego, Elżbiety Jackie-wiczowej, Janiny Wieczerskiej, Bolesława Mrówczyńskiego, Janusza Domagalika i Adama Bahdaja. Ukazuje się w nich normalne dzieci z wadami

1    zaletami, których reakcje, czyny i postawy zależne są nie tylko od uwarunkowań środowiskowych, ale także od czynników rozwojowo-psycholo-gicznych. Trafnie prezentuje się w nich środowisko szkolne i nauczycieli, ciekawie konstruuje fabułę, którą urozmaicają cenne w tym typie piśmiennictwa wątki przygodowe i różnorodne elementy komizmu — m. in. komizm postaci, komizm sytuacyjny i humor słowny. I tutaj — podobnie jak w innych odmianach tematycznych prozy obyczajowej — spotykamy interesujące poszukiwania formalne, dążenia do modyfikowania starych konwencji literackich, próby odświeżenia tradycyjnych struktur narracyjnych i odchodzenia od opisu zewnętrznych przejawów życia na rzecz wnikliwszych penetracji przeżyć i psychologicznych motywów postępowania bohaterów. Tego typu tendencje obserwujemy w utworach E. Niziurskiego, A. Bahdaja i J. Domagalika.

W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych pojawi się nowa fala utworów o tematyce wojenno-okupacyjnej, ukazujących skomplikowane sprawy z czasów walk partyzanckich i walk z bandami w okresie utrwalania władzy ludowej, spokrewnionych z prozą dokumentalną i reportażem literackim. Tę odmianę tematyczną prozy wydatnie wzbogacili: Adam Bahdaj, Wanda Żółkiewska, Saturnina L. Wadecka, Janusz Przymanowski, Jerzy Szczygieł, Władysław Kisielewski, Stanisław Biskupski, Cezary Chlebowski.

W prozie historycznej sięga się najczęściej po tematykę z czasów panowania Piastów i Jagiellonów (Włodzimierz Bart, Jerzy Cepik, Jadwiga Chamiec, Kornelia Dobkiewiczowa, Maria Kruger, Halina Bielińska, Jadwiga Żylińska), ukazuje dzieje Rzeczypospolitej szlacheckiej z XVI i XVII wieku (Bronisław Heyduk, Czesława Niemyska-Rączaszkowa, Lucyna Sieciechowiczo-wa), penetruje naszą przeszłość z przełomu XVII i XVIII wieku oraz wiek XVIII (Tadeusz Łopalewski). Nie obserwujemy natomiast żywszego zainteresowania historią Polski wieku XIX.

Po roku 1956 w beletrystyce historycznej pojawią się liczne motywy i wątki regionalne. Ukazuje się w niej przeszłość tych okręgów, które przez

1

   Ibidem, s. 138.

2

   Ibidem, s. 139.

3

Ibidem, s. 139.