212,213

212

Teorie literatury N X

Struktura artystyczna

:echy struktury

Dynamika

struktury

artystycznej

Systemowa nauka o literaturze

Mukarovsky bardzo świadomie posługiwał się również kategorią s t tuki precyzyjnie nazywając jej cechy. W jednym ze swoich programowych t opublikowanych także w latach czterdziestych, zwracał uwagę na to, żc >1 r rajako „jedność znaczeniowa” jest czymś znacznie więcej niż tylko calu 11 nikającą z „prostego dodawania części składowych”. Zauważał równi nu „strukturalna całość wyznacza każdą ze swych części i na odwrót - każda /1 części wyznacza tę właśnie, a nie inną całość”³'. Podkreślał jednak, żc cii-l iii nie struktury tylko w taki jak powyżej sposób jest niewystarczające dla u nia specyfiki struktur literackich i artystycznych, ponieważ może się ono sić także do wszelkich innych struktur, na przykład opisanych na gruncl chologii postaci. „W pojęciu struktury artystycznej - stwierdzał więc Milka - uwydatniamy cechę bardziej szczególną niż sama zależność między ci a jej częściami”. Chodziło w tym wypadku znów o swoistą dynamikę we w ną struktury artystycznej - o pojawianie się w niej rozmaitych zakłóceń i łe kształtowanie się na nowo, oraz o znaną już z teorii języka poetyckiego przeciwieństw. I podobnie jak w teorii języka poetyckiego, tak również f cechą myślenia Mukarovskiego o strukturze było właśnie to, że nadawał „charakter energetyczny i dynamiczny”. „Energetyczność” struktury ojiti tutaj funkcjonalność poszczególnych jednostek składowych w relacji do strukturalnej. Z kolei „dynamiczność” wyrażać miała zdolność struktury łych wewnętrznych przekształceń. Struktura jako całość w ujęciu Mukaft go znajdowała się w „nieustannym ruchu”, ruch ten jednak przebiegał t y" wnętrzu - doznając wewnętrznych przemian, zachowywała ona jedni trwałość i niepodatność na czynniki zewnętrzne³². Badacz czeski również (i dobrze zdawał sobie sprawę z tego, że istotnym aspektem całego przedni' strukturalistycznego jest stworzenie systemowej nauki o literaturze i żc tM. tej nauki ma być precyzyjne uporządkowanie zróżnicowanego uniwersum] tury. I podobnie jak w koncepcji językoznawstwa de Saussurea, tak równ taj ogólny model tej nauki odpowiadać miał ogólnemu pojęciu struktury:

istotę strukturalizmu najlepiej objaśnić na przykładzie sposobu, w jaki rzy i traktuje pojęcia naukowe. Uświadamia on sobie mianowicie /.tutti czą korelację wewnętrzną całego systemu pojęciowego tej czy innej n w jego ujęciu każde pojęcie poszczególne określane jest przez wszystkie zostałe i samo je zarazem określa [...]. Dopiero wzajemne relacje nadają szczególnym pojęciom „sens”, wykraczający poza definicję czysto trcśi li Strukturalizm widzi więc pojęcie jako energetyczne narzędzie stale po wianego opanowania rzeczywistości, narzędzie zawsze zdolne do wewnęl

" Z nlt. J. Muknfwnky, Sfrukłum/izm tu ti/t/yet i w tut tut o literaturze, op. rit.,». tti) " Ibitltm,«. 21H, mi

213

Mti ukturalizm (I)

li przekształceń i adaptacji. Głębokie zakorzenienie w całościowym sys-Ir pojęciowym umożliwia mu przekształcenie bez utraty własnej toż-

’|H'M I .

1*1 m w tym momencie podkreślić, że tego rodzaju h o m o 1 o g i a (analo-łfc< lunkcji) metody i przedmiotu, koncepcji badawczej i kluczowego ter-■łuii.ik teryzowała właściwie wszystkie odmiany strukturalizmu, umacniali Immanentyzm, a także gwarantując mu czystość i stabilność pojęciową.

)nv semantyki

(trz dopowiedzieć, że teoria literatury Mukarovskiego była częścią szer-ni./ uprawianej przez niego dyscypliny, a mianowicie estetyki struktu-I mula bardzo silne zabarwienie semiologiczne. Dzieło literackie charak-^#lo się w jego ujęciu złożoną i wielopoziomową strukturą semantyczną. H tę tworzyły wewnętrzne relacje znaczeniowe między elementami dzie-Ituu związki tych elementów i całego dzieła z systemami norm określo-tycji, a także relacje dzieła z nadawcą i odbiorcą w aktach komunikacji /u mrze odniesienia dzieła - zawarte w nim modele rzeczywistości³⁴. Jhtna wcześniej rozprawa Mukanwskiego pod tytułem O języku poetyc-Bltll.i też charakterystyczne właściwości kolejnego już etapu w rozwoju Mi n u praskiego - w latach czterdziestych. Przed dziesięciu laty - pod-^B|łovsky pod koniec swojego artykułu - na plan pierwszy wysuwały fcy dźwiękowej strony mowy poetyckiej oraz problematyka poetyckie-Jtltwnia słownictwa. Obecnie natomiast najważniejsze stały się zagad-X“/i|i' struktury znaczeniowej języka poetyckiego³⁵. Obszerne studium Hmlnuli) już wstępny projekt semantyki strukturalnej. Najmniejszą dy-(nlnostkę znaczeniową stanowiło tutaj zdanie - „sukcesywnie realizo-a w toku analizy semantycznej zdania można było określić pod-Jego budowy znaczeniowej. Mukarovsky postarał się w tym miej-# przynajmniej wstępnie je określić. Były to więc:

Wr/r, zasada jedności sensu zdania (określająca uczest-Iwr/.ystkich jednostek semantycznych zdania w tworzeniu sensu ca-•go),

fclglr, m ula akumulacji znaczeniowej (odnosząca się do Tplłwii jednostek semantycznych i ich kontekstowych modyfikacji),

UnikluraHtmit, [w:] idem, Wiród znaków i struktur, op. ci/., s. 30- 35; idem, lilii/'    1 tttyce I w nauce o literaturze, op. cif., s. *3* n. Zob. też: J. Stawiński, Jan

śr»K>'"n estetyki ilruk/uralnej, op. ci/., ». 17-18.

|J MuUfiwikjt, O języku poetyckim, op. ci/., s. aos.

Homologia

strukturalna

Mukarozskiego estetyka strukturalna

Struktura semantyczna języka poetyckiego

Mukarovskieg zasady budów semantycznej zdania