212,213

212

Teorie literatury XX

Struktura artystyczna

!*chy struktury

Dynamika

struktury

artystycznej

Systemowa nauka o literaturze

Mukarovsky bardzo świadomie posługiwał się również kategorią s t r u k | precyzyjnie nazywając jej cechy. W jednym ze swoich programowy<. li *4 opublikowanych także w latach czterdziestych, zwracał uwagę na to, żc tiij ra jako „jedność znaczeniowa" jest czymś znacznie więcej niż tylko całoM nikającą z „prostego dodawania części składowych”. Zauważał rownltA, „strukturalna całość wyznacza każdą ze swych części i na odwrót - kazała /1 części wyznacza tę właśnie, a nie inną całość”’¹. Podkreślał jednak, że dr lii; nie struktury tylko w taki jak powyżej sposób jest niewystarczające dla uf nia specyfiki struktur literackich i artystycznych, ponieważ może się ono sić także do wszelkich innych struktur, na przykład opisanych na gmru'1 chologii postaci. „W pojęciu struktur)' artystycznej - stwierdzał więc Muk* - uwydatniamy cechę bardziej szczególną niż sama zależność między ci a jej częściami”. Chodziło w tym wypadku znów o swoistą dynamikę wc ną struktury artystycznej - o pojawianie się w niej rozmaitych zakłóceń i łe kształtowanie się na nowo, oraz o znaną już z teorii języka poetyckie przeciwieństw. I podobnie jak w teorii języka poetyckiego, tak równie/ cechą myślenia Mukarovskiego o strukturze było właśnie to, żc nadawtil „charakter energetyczny i dynamiczny”. „Encrgetyczność" struktury c tutaj funkcjonalność poszczególnych jednostek składowych w relacji do strukturalnej. Z kolei „dynamiczność” wyrażać miała zdolność struktury łych wewnętrznych przekształceń. Struktura jako całość w ujęciu Muk go znajdowała się w „nieustannym ruchu", ruch ten jednak przebiegał t wnętrzu - doznając wewnętrznych przemian, zachowywała ona jedli: trwałość i nicpodatność na czynniki zewnętrzne’*. Badacz czeski równi' dobrze zdawał sobie sprawę z tego, że istotnym aspektem całego przed* strukturalistycznego jest stworzenie systemowej nauki o literaturze i żc tej nauki ma być precyzyjne uporządkowanie zróżnicowanego uniwersut tury. I podobnie jak w koncepcji językoznawstwa dc Saussurca, tak taj ogólny model tej nauki odpowiadać miał ogólnemu pojęciu struktury:

istotę strukturalizmu najlepiej objaśnić na przykładzie sposobu, w jaki rzy i traktuje pojęcia naukowe. Uświadamia on sobie mianowicie ziimid czą korelację wewnętrzną całego systemu pojęciowego tej czy innej r w jego ujęciu każde pojęcie poszczególne określane jest przez wszystkie zostałc i samo je zarazem określa [...]. Dopiero wzajemne relacje nadal i szczególnym pojęciom „sens", wykraczający poza definicję czysto trH* Strukturalizm widzi więc pojęcie jako energetyczne narzędzie stale pi wianego opanowania rzeczywistości, narzędzie zawsze zdolne do wcwnęi

“ Z«b..1 Mukafov«ky, Sfruk/umlizm tułitttyt i w ttauttoUteratun*_% of> rit.,%. 1 jij

" Ihubft},* nH. jjii.

|ll przekształceń i adaptacji. Głębokie zakorzenienie w całościowym sys-!»!• pojęciowym umożliwia mu przekształcenie bez utraty własnej toż-)*Im w tym momencie podkreślić, żc tego rodzaju h o m o 1 o g i a (analo-k lunkcji) metody i przedmiotu, koncepcji badawczej i kluczowego terbu i iktcryzowała właściwie wszystkie odmiany strukturalizmu, umacnia-i nmiuncntyzm, a także gwarantując mu czystość i stabilność pojęciową.

nę semantyki

dopowiedzieć, żc teoria literatury Mukarovskiego była częścią szer-Jllrż uprawianej przez niego dyscypliny, a mianowicie estetyki struktu-I tnUU bardzo silne zabarwienie semiologicznc. Dzieło literackie charak-się w jego ujęciu złożoną i wielopoziomową strukturą semantyczną. j|ię tę tworzyły wewnętrzne relacje znaczeniowe między elementami dzielne związki ty'ch elementów i całego dzieła z systemami norm określo-iyi ji. .i także relacje dzieła z nadawcą i odbiorcą w aktach komunikacji imw« ze odniesienia dzieła - zawarte w nim modele rzeczywistości³⁴.

r u 11.i wcześniej rozprawa Mukarovskicgo pod tytułem O języku poetyc-1il.d,i też charakterystyczne właściwości kolejnego już etapu w rozwoju JUnu praskiego - w latach czterdziestych. Przed dziesięciu laty - pod-■pfoysky pod koniec swojego artykułu - na plan pierwszy wysuwały |tt i w lękowej strony mowy poetyckiej oraz problematyka poctyckie-y.i iiii.i słownictwa. Obecnie natomiast najważniejsze stały się zagad-;/ąi i struktury znaczeniowej języka poetyckiego". Obszerne studium feruło już wstępny projekt semantyki strukturalnej. Najmniejszą dy-Hnostkę znaczeniową stanowiło tutaj zdanie - „sukcesywnie realizo-a w toku analizy semantycznej zdania można było określić pod-5% )< |m. budowy znaczeniowej. Mukarovsky postarał się w tym micj-4 przynajmniej wstępnie je określić. Były to więc:

£w»z«\ zasada jedności sensu zdania (określająca uczest-Wwystkich jednostek semantycznych zdania w tworzeniu sensu ca-

flkgo),

•nada akumulacji znaczę n i owej (odnosząca się do • iwa jednostek semantycznych i ich kontekstowych modyfikac ji),

Lu ■

HPiU, o itmkłurtUzmie, | w: 1 ulem, WiróJ znaków i struktur, of> «/., s. 30- 35; ulem, Si'    i tu naute o literaturze, of>. ci/., s. 133 n. Zob. też: J Słjwirtski.y^ii

N»||4i^! / 'ugram estetyki itrukturalntj, of>. r//.,». 17-18.

I Mul i(i»V«ky, O ffzyku fwet\ikim, of>. fit., ■. 103.

Homologia

strukturalna

Mukafovskiego estetyka strukturalna

Struktura semantyczna języka poetyc* kiego

Mukafovskieg zasady budów semantycznej zdania