216,217

216

Teorie literatury XX WI

Funkcja

poetycka

Buhlera i Mukarovskiego - funkcji poznawczej, ckspresywnej i imprcsywiifij kobson wyróżnił bowiem dodatkowo: funkcję metajęzykowy (zawarte w |y| informacje o kodzie, jakim posługują się nadawca i odbiorca) i funkcję fniyi (istniejące w języku formuły służące jedynie podtrzymaniu komunikacji), I picro na tle tych wszystkich elementów można było rozpatrywać funkcję ką, która, jak przekonywał znów badacz, powodowała „nastawienie {P.im/ełł na sam komunikat, skupienie się na komunikacie dla niego samego"' IV wowym zadaniem tej funkcji było wysunięcie na plan pierwszy „wyczuwa,¹ znaku" i choć właściwość ta, dominująca w języku poetyckim, mogła równiejl jawić się w zwykłej komunikacji językowej, to jednak odgrywała w tym wf ku tylko rolę marginalną. Jakobson niewiele więc odchodził od ustaleń M nionych przez Mukarovskiego, starał się jednak pójść jeszcze o krok dale), jąc przede wszystkim o to, jak, konkretnie, dokonuje się owo zwrócenie uw| same znaki językowe w komunikacie poetyckim. Próbował odpowiedział pytanie za pomocą słynnej definicji:

Jnkobsona nicja funkcji pootyckicj, 7

funkcja poetycka - to projekcja zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś In uf binacji: ekwiwalencja staje się konstytutywnym czynnikiem szeregu".

Używając określeń „oś wybór u” i „o ś k o m b i n a c j i", Jakobin »f woływał się do swoich wcześniejszych ustaleń zawartych w niemal równic nym artykule pod tytułem Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń ajii/[ (i956)⁴\Tworzenie wypowiedzi - twierdził wówczas - zawsze musi być pti dzonc wyborem pewnych jednostek językowych (na przykład wyrarów wen tarza możliwości (kodu) i pociąga za sobą kombinację owyi li stek (łączenie ich w szeregi o wyższym stopniu złożoności - na przykład nia). Aktami wyboru rządzi więc zasada ekwiwalencji, czyli zastoin (można ją również wyrazić przez analogię do mechanizmu metafory i Mtttfora/ mianem zasady metaforyzacji). Kombinacją natomiast rządzi zasada pr* miuonimia (oparta na mechanizmie metonimicznym)⁴³. W poezji - dopowiadał son już w Poetyce w świetle językoznawstwa - ta uogólniona zasada metu cji (ekwiwalencji) staje się również sposobem organizacji szeregów jęyy¹ (poszczególnych zdań wypowiedzi poetyckiej) ^Poezja tym się więc wyró j i śród innych rodzajów mowy, że jej szeregi językowe charakteryzują się , realnością ekwiwalentnych jednostek” (rcgularnościami rytmicznymi i m( nym i), dzięki którym możemy odczuwać strumienie mowy, podobnie Juk wa się czas w muzyce. Ostatecznie więc - podsumowywał - to wiem/

*° Ibidem,». 86.

" Ibidem,*. 83.

" Tck*t len znajduje »ię również w tomie W poszukiwaniu istoty języka, of>. (it., t. 1.

•• It Jjkolimn, / )uw aspekty języka i dwa typy zakłóceń apatycznych, | w: | idem, IV poituH mu istoty języka, op nt.,\. \ ,* 117 s

HłMikturaliz.m (I)

fł|< Inn keję poetycką i ta zasada obowiązuje niezależnie od kultur)' i cza-Ipum tworzy się literaturę⁴⁴.

p) Ir kontynuował badacz również w tekście pod tytułem Poezjagra ma-batykapoezji(1960). Dla Jakobsona najistotniejsze stało się w tym miej-IfiiK wzajemnych relacji między gramatyki] a poezją. Redagując bowiem »nnj przekłady poezji Puszkina na język czeski, zauważył osobliwe zja-■Hltimiowu ie że

|JM w,utość znaczeniowa morfologicznej i syntaktycznej tkanki utwo-u«, i rywalizuje z artystyczną funkcją tropów⁴⁵.

■ aii.ili/v utworów poetyckich pozwoliły mu też dostrzec zjawisko, któ-iMialrlizincm gramatycznym - określonym formom gramatycznym na |u. lulnym utworu poetyckiego odpowiadały określone znaczenia me-inetonlmiczne w jego planie semantycznym, tak że czasami trudno |i/vi dokładną granicę między „metaforyczną a faktyczną sytuacją Analizy te potwierdzały wcześniejszą tezę badacza: „symetryczna jtfAć I kontrast znaczeń gramatycznych stają się w tym wypadku aityktyi znymi"⁴⁶. Jakobson odnajdywał przy tej okazji istotną ana-Jlyka spełniała podobną funkcję w poezji co kompozycja w malar-Jiy itiMiunck wypowiedzi poetyckiej do kwestii gramatyczności był b nkri Jony, a nigdy obojętny: reguły gramatyczne tworzyły ukry-jjklui.ilucj i semantycznej organizacji utworu lub też utwór im się y» ie 10 miało, w rozumieniu autora Poezji gramatyki..., stanowić nfttfunw-inia specyficznej gramatyki poetyckiej, choć rozumianej r| 111/ nieco późniejsze gramatyki narracyjne. Jakobsonowi nic zbudowanie ogólnej gramatyki literatury (jako odpowied-lincji" literackiej rozumianej na wzór kompetencji językowej licu / iaizej po prostu o zbadanie relacji między poziomem gra-l(nry» /nym uiworu poetyckiego. Praktycznym potwierdzeniem 'iiła n, opublikowana w 1962 roku razem Claudcem Levi-1 sonetu Koty Charlcs’a Baudclaire’a - uznawana po dziś •y pi zykłud zastosowania metody strukturalnej do badania li-wyklr drobiazgowa praca analityczna obejmowała wszystkie lyi /ni wiersza (fonetyczny, morfologiczny, leksykalny, syntak-al • n h /wiązki z rozkładem rymów, budową wersów i strof, atolu*nn.u.mu wierszowymi, wreszcie ze znaczeniem poszczc-

k yt nausitwa, op. ci/., 1. 89-90.

HS*MiI/>4i i j(rama/yka poezji, (w:| iJem, W poszukiwaniu istoty jfzyka, op. cif., ¹

Jakobsona

gramatyka

poezji

Paralelizm

gramatyczny

Rola reguł gramatycznych w poezji

Poziom grama tyczny - pozion retoryczny

'i >1 1

1

Mi.i* hfi .S-/»(i.| w | idem, Ponja gramatyki 1 gramatyka poezji ,op cit.,%. jjH-