258,259

258

258

Kultura jako nieograniczony proces semiozy

Teoria

interpretacji

. Pusta forma" komunikatu

Twórcza inicjatywa i wierność interpretacji

Teorie literatury NM

sztuki według Eco⁶\Koncepcja Peircea najlepiej oddawała też dyiitiiif wnątrzkulturową - nieskończone odsyłanie znaków do znaków liih do l(* figuracji przynosiło równic nieograniczone możliwości interpretowani* tycznych aspektów kultury - nic poprzez odniesienie do jakiejś it.ilillj wnętrznej struktury (lub obiektywnie istniejącej rzeczywistości)*', uli i(. nieustającą płynność znaczeń między znakami: ciągły i niepowstr/ymif znaczenia warunkujący komunikację. Adaptując założenia semiotyki !'• I teorii kultury, Eco konsekwentnie przyznawał uniwersum kulturownff scmiotyczny, uznając je za system systemów znaczeń, w którym y.u lu przerwane procesy wymiany komunikacyjnej. Kultura była tu zatem mj jako nieskończony proces semiozy (wytwarzania znaków i ich interpf t Podobnie zresztą jak interpretacja literatury.

Od semiotyki jako dyscypliny zdolnej opisać całość ludzkiej kultur) ( dził jednak Eco stopniowo do semiotyki jako repertuaru narzędzi mtfir nia tekstów, a kolejny etap jego badań upłynął pod znakiem wzmo/mu teresowania interpretacją i możliwościami stworzenia jej teorii. W ujęi cza praktyka interpretacji była równoznaczna z procesem rozumu nf a poprzedzał ją zawsze operacją dekodowania - ujmowaniem ogni wypowiedzi, przypominającym „tworzenie hipotez”z koncepcji Pcin cf nikat lub tekst został przez niego uznany za swego rodzaju „pustą toin można przypisać rozmaite znaczenia⁶⁴. Czy jednak owo wypełnianie J my" mogło odbywać się całkowicie dowolnie? Na to pytanie autor /Wij powiadał zdecydowanie przecząco. Czytelnik może próbować odki autora⁶*, może też uruchomić inne możliwości interpretacyjne - lwic gdy jednak nie powinien odchodzić zbyt daleko od zamysłu auto więc wykazywać twórczą inicjatywę tylko przy jednoczesnym doclui ności autorowi. Eco przekonywał przeto:

W tej dialektycc między wiernością i inicjatywą - wytwarzają się d je wiedzy: (a) wiedza koinbinatoryczna dotycząca całego szeregu u ści dostępnych w granicach danego kodu; (b) wiedza historye. na okoliczności i kodów (a właściwie wszystkich norm) danego okrętu, resata wymaga się odpowiedzialnej współpracy. Musi on wykazać ii by wypełnić semantyczne luki, zredukować lub skomplikować zapn •) ne przez dzieło odczytania, wybrać swoją własną strategię interpn i

⁴¹ Zob. też na ten temat idem, Lector infabuła..., op. ci/., zwłaszcza rozdział pulw( Peircea.

Eco bardzo mocno podtrzymywał pogląd, że znaki nic odsyłają do jakichkl miotów rzeczywistych, a tylko do innych znaków. Stanowisko przeciwne mt vw*l refcrcncjalności".

*•* Zob. trż P. Bondanclla, Umber/o Eco. Semiotyka, literatura, kultura matowa, tluin I' I ko w* ki, Kraków 1097,*. H5-H6.

*’ Istnieniu której zresztą Kco nigdy nie zaprzeczał.

U. Kio. TYattato dt temiofica,*. {4(1, cyt za: I', Hondanrlla, Umber/o Eto ,"/■•</,, |

a stał się jednak ostatecznie najważniejszą i najbardziej uprzywilcjo-(iii .| /.orientowanej semiotycznic teorii interpretacji w ujęciu Umberto Eco,

K yostał /.obligowany do wierności autorowi. Był to jeszcze jeden powikł do |y •trwkturalizmu i Eco raz jeszcze wracał do tego wątku w kolejnej książce, l)ą« * trukturalistom niedocenianie istotnego znaczenia ingerowania odbior [i* km w procesie interpretacji, jako czegoś „nieczystego”¹⁷. Kolejna książka f 4 p. <1 tytułem Isctor in fabuła, dotyczyła wprawdzie tylko tekstów narra Auli ■I, okazała się jednak prawdziwym manifestem teorii ujmującej literaturę •^ełW klywy odbiorcy. Przy czym Eco nie tworzył swojej koncepcji lektury na ■ fenomenologicznym (jak na przykład Roman Ingarden czy przedstawi-Wlnirckiej estetyki recepcji), ale właśnie na fundamentach semiotycznych, Ttertni. w perspektywie komunikacji znakowej. Podstawową kategorią stawi !• alegoria czytelnika modelowego, któremu w przywoływanej książce po- Czyi Hjtiamny rozdział. Wedle teorii komunikacji scmiotyczncj - twierdził Eco ^010,1 |V miioi /.ikłada model hipotetycznego czytelnika (modelowego właśnie), jb padaniem ma być ścisłe współdziałanie z nim w procesie interpretacji, fiu projekt owego czytelnika i zakres jego ingerencji w tekst były do siebie Uoit.tlnc: autor bowiem w takim samym stopniu miał współdziałać z czy-■n w procesie wytwarzania wypowiedzi, w jakim ów zakładany czytelnik Ora J^ld/i.dać z autorem. Autor był w tym wypadku oczywiście raczej „au-komunikacyjną strategią tekstową wyznaczającą program działań dla jta i p' ibudzającą go do aktywności. Podobnie czytelnik - albo raczej „czy-|Vł tylko figurą z tekstu, strategią odbioru zapisaną w regułach dekodo-tekstu. Niejako naturalną konsekwencją takiej postawy musiało stać k giuntowne przemyślenie możliwości i ograniczeń interpretacji, które-Oildał się w następnej kolejności z równą pasją.

^ąiilalu.i książka Tbt Limits of Intcrpretation ukazała się w języku an-hi mówiła summę poglądów Eco na interpretację i rolę czytelnika ^■Ostatecznie sprowadzał on swoją teorię interpretacji do dwóch naj-tłi Ir/

cr

Klei wr/.c: czytelnik (odbiorca) pełni bardzo ważną funkcję w tworzeniu M< tiul -u) i icrackicgo, który bez odbiorcy pozostałby tylko w sferze po-Hhoii i, ale

■hlgle władza odbiorcy nad tekstem nic jest nieograniczona, co o/.na ^Kpruktvl.a interpretowania nic jest aktem całkowicie swobodnym, let /

|>tn opatrzonym szeregiem rcst^ykcji^,•^,^

B| kom ept ji interpretacji starał się Eco przekroczyć klasyczną już opo- F*r ■Vw .1    /.tą pogardliwie „cpistcmologicznym fanatyzmem") między

xr

I •*/** In fabuła...»op. ci/., *. 6.

I < W/i uf Infnprefation, Bloomington 1990.

lim

u |h ii (Higlądy tc przypominały już jednak bardzo wyraźnie zarówno Ingardenie Irktury, jak i koncepcje naMępców Ingardena - niemieckich teoretyków re L I-4MM* i W lwu