258,259

258

Teorie literatury *{|H

Kultura jako nieograniczony proces semiozy

Teoria

interpretacji

..Pusta forma" komunikatu

Twórcza inicjatywa i wierność interpretacji

sztuki według Eco⁶². Koncepcja Peirce’a najlepiej oddawała też. tłyiuni I wnątrzkulturową - nieskończone odsyłanie znaków do znaków luli ilu I I ktl| figuracji przynosiło równie nieograniczone możliwości interprctuwunH^^H tycznych aspektów kultury - nie poprzez odniesienie do jakiejś t ,ilill^^H wnętrznej struktury (lub obiektywnie istniejącej rzeczywistości)'", .ile nieustającą płynność znaczeń między znakami: ciągły i niepowsti

znaczenia warunkujący komunikację. Adaptując założenia semiotyki l*i teorii kultury, Eco konsekwentnie przyznawał uniwersum kultu roweHl— semiotyczny, uznając je za system systemów znaczeń, w którym zm Im^^T przerwane procesy wymiany komunikacyjnej. Kultura była ni zatem jako nieskończony proces semiozy (wytwarzania znaków i ich intci |nrtllS Podobnie zresztą jak interpretacja literatury.

Od semiotyki jako dyscypliny zdolnej opisać całość ludzkiej kultury pfl dził jednak Eco stopniowo do semiotyki jako repertuaru narzędzi iiiier|A nia tekstów, a kolejny etap jego badań upłynął pod znakiem wznid/mK^ teresowania interpretacją i możliwościami stworzenia jej teorii. W u|fd cza praktyka interpretacji była równoznaczna z procesem rozumielilifl a poprzedzał ją zawsze operacją dekodowania - ujmowaniem ogólni wypowiedzi, przypominającym „tworzenie hipotez”z koncepcji IVirco*^H nikat lub tekst został przez niego uznany za swego rodzaju „pustą Im ml można przypisać rozmaite znaczenia⁶⁴. Czy jednak owo wypełnianie „pilT my” mogło odbywać się całkowicie dowolnie? Na to pytanie autor /hl powiadał zdecydowanie przecząco. Czytelnik może próbować odkryfl^ autora⁶⁵, może też uruchomić inne możliwości interpretacyjne - t\vl#£ gdy jednak nie powinien odchodzić zbyt daleko od zamysłu autniskllM więc wykazywać twórczą inicjatywę tylko przy jednoczesnym dochowaj ności autorowi. Eco przekonywał przeto:

W tej dialektyce między wiernością i inicjatywą - wytwarzają się <lw|V je wiedzy: (a) wiedza kombinatoryczna dotycząca całego szeregu Iflfl ści dostępnych w granicach danego kodu; (b) wiedza historyr. nu okoliczności i kodów (a właściwie wszystkich norm) danego okicnU* resata wymaga się odpowiedzialnej współpracy. Musi on wykazać inlcjC by wypełnić semantyczne luki, zredukować lub skomplikować /.i|impflB ne przez dzieło odczytania, wybrać swoją własną strategię interpu t.u |l*^

⁶¹ Zob. też na ten temat idem, Lector infabuła..., op. ci/., zwłaszcza rozdział pn«wlf^H Peirce’a.

⁶³ Eco bardzo mocno podtrzymywał pogląd, żc znaki nic odsyłają do jnkirhkolwll^^ miotów rzeczywistych, a tylko do innych znaków. Stanowisko przeciwne 111/vw|(^F referencjalności”.

^1,4 Zob. też P. Rondanella, Umberto Eco. Semiotyka, literatura, kultura ruawwa, tltmi Ml' MU kowski, Kraków 1997,8. 85-86.

^M Istnieniu której zresztą Eco nigdy nic zaprzeczał.

“ 11. Eco, lYattalo ,/i irmio/ica,». |ą<>, cyl. za l‘ Iłondanellu, Umberto Eco. , op ill, •

H^iIhk a stał się jednak ostatecznie najważniejszą i najbardziej uprzywilcjo-| Upui.) /orientowanej semiotycznie teorii interpretacji w ujęciu Umberto Eco,

Idź /olał zobligowany do wierności autorowi. Był to jeszcze jeden powód do Ikl ni i uki uralizmu i Eco raz jeszcze wracał do tego wątku w kolejnej książce,

¹1 ukturalistom niedocenianie istotnego znaczenia ingerowania odbior-■|iki w procesie interpretacji, jako czegoś „nieczystego”'⁷. Kolejna książka ^■Hi pod tytułem Lector infabuła, dotyczyła wprawdzie tylko tekstów narra- „Auli In, okazała się jednak prawdziwym manifestem teorii ujmującej literaturę "^cłV* Htokl ywy odbiorcy. Przy czym Eco nie tworzył swojej koncepcji lektury na

Jpłn .......nenologicznym (jak na przykład Roman Ingarden czy przedstawi -

c< kiej estetyki recepcji), ale właśnie na fundamentach semiotycznych, Iptini w perspektywie komunikacji znakowej. Podstawową kategorią stali lut legi nią czytelnika modelowego, któremu w przywoływanej książce po- C/yl Łłm/crny rozdział. Wedle teorii komunikacji semiotycznej - twierdził Eco '"^0l1 » rtiiim zakłada model hipotetycznego czytelnika (modelowego właśnie), i ulaniem ma być ścisłe współdziałanie z nim w procesie interpretacji.

Pil pn ijeki owego czytelnika i zakres jego ingerencji w tekst były do siebie ■klimlne: autor bowiem w takim samym stopniu miał współdziałać z czy-PU w procesie wytwarzania wypowiedzi, w jakim ów zakładany czytelnik 0r« ■jpólil/i.il.u / autorem. Autor był w tym wypadku oczywiście raczej „au- ^in,# ■ komunikacyjną strategią tekstową wyznaczającą program działań dla flk | pobudzającą go do aktywności. Podobnie czytelnik - albo raczej „czyimi tylko figurą z tekstu, strategią odbioru zapisaną w regułach dekodo ■go tekstu. Niejako naturalną konsekwencją takiej postawy musiało stać ^■gruntowne przemyślenie możbwości i ograniczeń interpretacji, któri Tptlul się w następnej kolejności z równą pasją.

BlCtil.ilna książka The Limits of lnterpretation ukazała się w języku an-p 1 itunowila summę poglądów Eco na interpretację i rolę czytelnika i)/1 • * 'statecznie sprowadzał on swoją teorię interpretacji do dwóch naj-Hy> h o

■lei w ze: czytelnik (odbiorca) pełni bardzo ważną funkcję w tworzeniu Mi HI ti I ni literackiego, który bez odbiorcy pozostałby tylko w sferze po "" MhIiiiim i. .lit'

■ł ugu władza odbiorcy nad tekstem nie jest nieograniczona, co ozna-Jprpi .il i \ I i mu-rpieiowama i fu jest aktem całkowicie swobodnym, lecz Butni opatrzonym szeregiem restrykcji'"'.

_^Bkou. < pi |i interpretacji starał się Eco przekroczyć klasyczną już opo- Pt Hj^wul ią zresztą pogardliwie „cpistemologicznym fanatyzmem") między "I

W

wh w l /.ci/in in fabuła..,, op. cit.,». 6.

Vtir I i-u/i tf hlttlpretatioti, Bloomington 1990.

Hptl tWI*|« U poglądy tc przypominały już. jednak bardzo wyraźnie zarówno Ingardc ^^■■lirly leli u u 1, jak I koncepcje naatępców Ingardena - niemieckich teoretyków rr II lun a I W, Ueru