25 2

Wprowadzenie do pedagogiki rozdział drugi 103

KONTEKSTY

Etap heterodoksji w zachodnioniemieckiej pedagogice dzieli się na dwie fazy - kontestacji i rezygnacji. Faza kontestacji i an-tyautorytaiyzmu przypadła na drugą połowę lat 60. XX wieku, na intensywny przełom i rozwój pedagogiki emancypacyjnej (krytycznych teorii wychowania) oraz pedagogiki analityczno-empirycznej. Wówczas powstała krytyczna nauka o wychowaniu, która zaowocowała różnymi teoriami wychowania, od liberalnej, poprzez krytyczno-emancypacyjną aż po orto-doksyjno-marksistowską. Faza rezygnacji przypadła na połowę lat 70. Z jednej strony rozwinęła się pedagogika humanistyczna (rogersowska, pedagogika Gestalt), z drugiej zaś teorie wychowania emancypacyjnego zaczęły być wypierane przez neokonserwatystów. W owym czasie powstał ruch Nowego Wychowania jako wyraz oporu wobec liberalnej pedagogiki. To także okres rozwoju aksjologii wychowania i pojawienia się w połowie lat 70. antypedagogiki (czarnej pedagogiki)⁷⁵.

daniem budowania takiego społeczeństwa stanęła polska pedagogika, której dążenia nie musiały już wpisywać się w proces ujednolicania struktury społeczno-politycznej. Wejście w system liberalny, pluralistyczny, w którym tolerowana jest różnorodność ideologicznych czy normatywnych orientacji i działań, uwydatnił jeszcze inny wymiar polskiej i zachodniej wspólnoty badan porównawczych, które powinny pomóc każdemu pedagogowi w praktykowaniu odmiennego stylu wychowania, wybieraniu odmiennej drogi badań, krytyki i afirmacji określonych teorii kształcenia czy wychowania. Otwartość polskich pedagogów na Zachód, a szczególnie na filozofię i pedagogikę niemiecką czy krajów anglosaskich, a także zainteresowanie pedagogów z tych krajów myśleniem i działaniem pedagogicznym w Polsce, sprzyjało nie tylko ich recepcji, ale i rzutowało na wdrażanie odmiennych modeli kształcenia czy wychowania do praktyki edukacyjnej.

Pedagogika traci w tym okresie monopol na „urządzanie” człowieka i świata poprzez edukację i wychowanie. Pojawiają się w tej dziedzinie nauki teorie należące do tradycji subiektywi-stycznych — teorie radykalnego humanizmu (teorie krytyczne) i interpretatywizmu (teorie fenomenologiczne i hermeneutyczne), promujące antypozytywizm i preferujące metody idio-graficzne. To także charakterystyczny dla pedagogiki, intertekstualny, warunkowy, całościowy, refleksyjny, pragmatyczny i eklektyczny styl uprawiania nauki, dyskutujących ze sobą i przeplatających się, ale komplementarnych wobec siebie różnych teorii i szkół naukowych. Jest to także okres pomieszania języków (nauki i idei), pluralizmu teorii i dyskursów wychowania, dający szansę na program odnowy różnorodności teorii pedagogicznych.

Stanowiska metodologiczne składają się na kontinuum: fundamentalizm - relatywizm — anarchia. Jak pisze Ewa Rodziewicz: „Nurtem moich poszukiwań na przełomie lat 1989/95 stała się z jednej strony kontestacja fundamentalnych założeń pedagogiki i porządków organizacyjnych edukacji, z drugiej strony ich dekonstrukcja i zrozumienie zasad tworzenia. Uznałam, że jest to możliwe przez odsłonięcie systemów symbolicznych porządkujących, hierarchizujących, strukturyzujących wielkie przestrzenie symboliczne — premodernizm — modernizm — postmodernizm”⁷⁶. Pedagodzy zachwycili się różnorodnością, niepewnością ocen i ambiwalencją etyczną. Pojawiły się też w literaturze przedmiotu pierwsze pełne mapy teorii pedagogicznych, choć jeszcze niemających swoich aplikacji w rozwiązaniach społeczno-edukacyjnych. Przed-

⁷⁵    Por. Pedagogika, t, 1, r. 4; Ę. E. Geissler, op. cit.; D. Główka, op. cit.; H. Griese, op. ci/.; J. Oelkers, op. cit.

⁷⁶    E. Rodziewicz, Perspektywa modernistyczna w pedagogice i jej przekraczanie: o nieprofesjonalnych wychowawcach i nietypowych wychowankach w okresie transformacji społecznej, Reprint 9 (2/96) materiałów konferencyjnych: Dyskursy edukacyjne po roku 1989, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, WOM 1996, s. 4.