300 301

Przeglądowe mjpy ogólnogcoRr*fianc

Ryc A10 Fragment ogó/nogeografiezrej mapy Polski typu kra/obrazowego w skali 1:1 500000 iv Szkolnym Alkts>e Geograficznym WSiR PPWK 1993. Ucencyjoym wyósnnj AJexandor Schulailas. Ernst KJatt Schulbuchverlag. Stuttgart 1003

zakres treści map ogólnogeograficznych w atlasach szkolnych (ryc. 8.10). Uwzględniano w większym zakresie nic tylko elementy środowiska przyrodniczego, rolnictwo, przemysł wydobywczy i przetwórczy, ale także inne dziedziny (m in. turystykę). Pozwalało to na wszechstronną prezentację podstawowych charakterystyk geograficznych, a jednocześnie na uwypuklenie różnic między poszczególnymi regionami. Do rozpowszechnienia togo krajobrazowego typu mapy ogólnogcograficznej przyczyniły się możliwości pozyskiwania satelitarnych obrazów pokrycia Ziemi. Główną przyczyną tak późnego wprowadzania jej na szerszą skalę były trudności z uzyskaniem jednolitych materiałów źródłowych dla całej Ziemi. Próby nowatorskich rozwiązań na tym polu pojawiały się w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w., wśród nich wyróżniały się mapy opracowane przez Franciszka Uhorczaka (1902-1981) do Geografii Powszechnej PWN (1965-1967).

Obecnie mapy hipsomctryczne w niektórych atlasach zostały sprowadzone do roli map tematycznych pokazujących ukształtowanie terenu, w innych zaś nadal pełnią funkcję map ogólnogeograficznych obok map krąjobrazowych lub krajobra /.owo - gospodarczych. W atlasach szkolnych ogólnogeograficzne mapy kra jobrazowe zestawiane są często w pary z mapami krajobrazowo-gospodarc/ymi poszczególnych kontynentów, wielkich regionów i krajów. Opracowanie w jednakowej skali i umieszczenie ich na sąsiadujących stronach pozwala z jednej strony na wnioskowanie o relacjach pomiędzy podstawowymi elementami środowiska przyrodniczego a działalnością gospodarczą, z drugiej zaś umożliwia „odchudzenie" mapy ogólnogeograficznej przez przeniesienie niektórych elementów treści i opisów na mapę ogólnogospodarczą.

8.3. PRZEGLĄDOWE WIELOARKUSZOWE MAPY ŚWIATA

Międzynarodowa Mapa Świata 1:1 000 000

W końcu XIX w. nic było możliwości opracowania obrazu świata w uk dużej skali, nie zgromadzono jeszcze bowiem jednorodnego materiału kartograficznego obejmującego całą Ziemię. Prace nad mapą lądów stały się okazją do zawiązania ścisłej kartograficznej współpracy międzynarodowej, a liczne, po raz pierwszy przyjęte ustalenia okazały się trwałe i weszły na stałe do kanonu kartografii (południk zerowy, podział arkuszowy).

Propozycję opracowania Międzynarodowe) Mapy Świata w skali 1.1000 000 (MMŚ) zgłosił w 1891 r. na V Międzynarodowym Kongresie Geograficznym w Bemie niemiecki geograf Albrecht Penck (1858-1945). Podczas kolejnych kongresów i specjalnych konferencji w Londynie (1909 r. - 8 państw uczestniczących) i w Paryżu (1913 r. - 33 państwa) uzgodniono podstawowe zasady redakcji i program wykonania mapy; oceniono także pierwsze opracowane arkusze. Przyjęto jako obowiązujące: południk zerowy Greenwich, odwzorowanie wielostożkowe zmodyfikowane - oddzielne dla każdego arkusza (co zmniejsza zniekształcenia, ale powoduje nieciągłość prezentacji), podział na arkusze o wymiarach 4° szerokości geograficznej i 6° długości geograficznej (do 72° szerokości geograficznej N, a powyżej - 4° szerokości i 12° długości geograficznej), sposób oznaczania arkuszy, hipso-metryczną metodę prezentacji rzeźby z metrycznym systemem wysokości i wzorcową skalą barw. alfabet łaciński oraz uzgodniony system znaków Prace nad mapą zaktywizowały służby kartograficzne poszczególnych państw. Każdy kraj miał wykonać mapę swojego terytorium; oficjalnie tylko tak opracowane arkusze miały wejść w skład MMŚ. Mapa miała liczyć łącznie 1044 arkusze. Po przerwie spowodowanej I wojną światową, w 1922 r, koordynację prac przejęła Międzynarodowa Unia Geograficzna, a po II wojnie światowej, od 1952 r. - Biuro Kartograficzne Organizacji Narodów Zjednoczonych. Największa intensyfikacja prac nad MMŚ nastąpiła w latach 1924-1931, wydano wówczas 70 arkuszy Do 1939 r. opublikowano łącznie 134 arkusze, w tym Wojskowy Instytut Geograficzny w Warszawie w latach 1925-1931 wydał arkusze: N.N-34 Warszawa, N.M-34Kraków. N.M-35Lwów i N.N-35 Wilno (uznany za jeden z najlepszych arkuszy całej MMŚ). W1937 r. Polacy powtórnie opracowali arkusz N.N-33 Berlin, bowiem na pierwotnym opracowaniu, wydanym w 1930 r., Niemcy wprowadzili granice sprzed 1919 r. oraz niemieckie nazwy na polskim terytorium. Arkusz opracowany przez Polaków został ostatecznie uznany za oficjalny Wydano również zbiorczy arkusz całej Polski, na którym dodatkowo podcieniowano hipsometryczny obraz rzeźby*.

Z oficjalnych dokumentów przygotowanych na Konferencję Techniczną w Bonn w 1962 r. wynika, że opracowano łącznie 187 map (17,9% z zamierzonej ich liczby), a wliczając arkusze Ameryki Środkowej i Południowej - Map ofHispanic America, opracowane przez Amerykańskie Towarzystwo Geograficzne - 321. Stosunkowo mała liczba arkuszy, wydanych jako mapy oficjalne, wynika z faktu, że w okresie międzywojennym niektóre kraje (np Brazylia, ZSRR) publikowały je jako wydania narodowe (na potrzeby wewnętrzne),