300 301

Zygmunt B»um¹n (IMA ) »yłw#tk¹ uczonego S-¹..Miwy fciKjotog I ftkuof Kultury prarowtoł n¹ i rw¹m iytei jo «V.«< wowswm, -»mo zo&leł luwnłfty w wy ryku tzw wypw»«St£5w    L9S8 r i rozpętanej

₍r.--:. wierl/¹ łiianiunistytuffe PPi pagunW antyit-mu ki²j i «ffl i,ł|. ryHi.dłnyi.ti Pm i oełetni# ¹0 In’ byt pro r_r •ontm i tmv«vs>iv ot LotKfei w Anglii, test autorem wie I «j k^ązefe stanowiący? h reftaksję nad przemianami kul u.-) imt.,k}u i jej ostatniej, postmodemisiyGznej far¹ I Pu pr /t muitiriih u»ta»|owyi h 1989 r Zygmunt Bauman i nunownie o-r.ib¹ iuit) trcjtototouczy w życiu młi¹li¹Ktu¹invm j is.tski. a jego książki pojawiaj.;! się na nas/yrn rynku w\ <Mmiik - ."i i itiMkibnącą intensywnością Zye«¹/y¹ Baumana jest n¹prr";«¹ntatvw»iy di a pokolenia, która w okresr¹ młodzieńczym przes/to okres ri»sc\nacji komur.i/mam (nawet w wersji stalinowskiej¹ następnie od ideologii komunistyczny coraz bnidzn-; dystansowa-fo vę, zyskując miano ..rewizjonistów', po czym weszło w fazę otwartego konfliktu z władzami komontstyczm^-’'" zakończonego usunięciem z uczelni, a następn e z kraju Byt to od czasu czystek hitlerowskich i stalinowskich nojt.-.łiozłej złowieszczy przejaw iotafrtamego ck? nr ogro-du w Europie

Bauman i Kołakowski byli najwybitniejszymi przedstaw; ciulami tego pokolenia. Po wyrzuceniu z kraju obaj kontynuowali przez dziesięciolecia wielkie kariery naukowe na Zachodzi© i obaj me utracili więzi z Polską. Niemniej jednak straty jakie poniosła polska kultura w konse kwencji ich banicji (i wskutek samego faktu banicji jako takiej), są ogromne.

• yyimiut Bauman w tr.tkctr prący ak-njyrnjęhiej w Pyl pOtotacią m.ignrny. , n.j. ^rył-iągai¹ ą Huowto¹ kk ¹i jak autor tej kaią^lj swym wyr.tfinowsiypm intąij blekotllwośi' i. któri kontrastowała / cąflą toru dyezną erudycją innyeft profesorów. Jako • ,’Iuwkjh ¹ s/tym wieku wiek- rachował z tyrłi pr /ykuwwtyM hi walorów Na XV Koi igmsio IACCP w Pułtusku den z głównych wykładów nu temat htttmmot& wj iąvłcH¹t»(Vwsr»M'P Din wifMlj psychologów jego wyg

było odzarem obrowienio intelektualnego [ Pokolerwows okres tasoynacji komunizmem poznstąBj^

nak wciąż niejsokoiąeą zagadko Bauman i jago rówwfcfe bvii tropicielami wrogo klasowego i burzua/yjnych jcib nyeh wśród niedobitków¹ polskich elit intelektualnych ^ ctoiąpej wojnie -wistowej. Rówieśnicy wspominali mlodBg» Baumana jako oficera pojawiającego się w salach urw¹ syteckich w mundurze Korpusu Bezpieczeństw¹ Wewnęir; nego, organizacji złowieszczej w latach bezpoArMme powojennych. Natrętne pytanie: .Dlaczego⁷' -ntedoc» k 3ło się dotąd wyczerpującej odpowiedzi, choć sam autor n-e ukrywa dziś swojej ocHegtaj przeszłości. Oczywsat¹# radykalnych konwersji jest znany w historii. I oczywiście najważniejsze jest to. ze błędy młodzieńcze stały ssę odskocznią do wielkich osiągnięć wieku dojrzałego.

To teza postmodernistyczna: ludzkie życiorysy nse są prostą lub nawet zakrzywioną limą. lecz poplątaną i na w pełm jednoznaczną figurą. Ważne, by z nich zrobić ciekawą opowieść. Życiorys Zygmunta Baumana na pewne

spełnia warunki takiej narracji.

Każda z tych formacji kulturowych tworzy swój dominujący światopogląd, którym posługują się tez zwykli judzie dla uzasadnienia swego postępowania oraz objaśnienia wydaizeń dziejących się w ich świecie¹. Przełożenia koncepcji filozoficznych leżących u podstaw tych formacji kulturowych na język potocznych światopoglądów, mierzo-iiych naizędziem psycho-logicznym. podjęła się Agnieszka Bciowiak (2003). Kwestionariusz jej autorstwa jest zamieszczony w załączniku 8.1.

Dokonam obecnie omówienia triady Baumanowskiej. P«i«|jjąc we właściwych miejscach przykłady pozycji ze skal Boiowiak. mierzących te światopoglądy.

Thidn iiwalizm Tradycjonalizm w wydaniu europejskim macza dominację światopoglądu religijnego, czyli ₍hi reściianśtwa. a prototypowym jego okresem było Średniowiecz? W ramach innych religii monoteistycznych możemy mówić o tradycjonalizmie muzułmańskim, hebrajskim i buddyjskim (bez Boga osobowego), a także hinduistycznym, choć nie jest to obszar religii monoteiswa nej, Periodyzacja może tam być zupełnie inna.

Tradycjonalizm w pełni podporządkowuje życie doczesne wizji wiecznej. Wszystkie czynności, nawet fizjologiczne: jedzenie, spanie, kochanie się. a także praca i wszelkie kontakty międzyludzkie - przebiegają z modlitwą czy pod wezwaniem Boga („Panie Boże dopomóż", „Bóg zapłać. „Szczęść Boże", „Bóg w dom", „W imię Boże", „2Bogiem. „Bogu niech będą dzięki", „Bóg tak chciał"). Powołaniem człowieka jest życie według przykazań objawionych i zawartych w księgach świętych: a modlitwa, czyli rozmów i zanoszenie próśb do Boga mogą doprowadzić do korzwi nego obrotu wydarzeń. Na przykład religijni studenci (chrześcijanie łub muzułmanie) modlą się o sukces w zdawanych egzaminach. Zarówno sukces, jak i jego brak i z pokorą odbierane jako wola Boga (Sędzia Milczek: „Tate widać wola Nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba", A. Fit dro. Zemsta).

?oo

fj»rvh iMo{.>_vi« Mihurowa ł. Atrybucie przyczynowe, światopoglądy i aksjomaty społeczne

Ramki 8 2

Oddać życia w Imię Boga

święci Kościoła katol»c kiego t>yl; w początkowym okresie j chrześcłjaóatwa głównie męczennikami. Często tracdi ! żjcip z lęk bezbożnego Cr larsłwa Rzymskiego, a potem i rąk pogan, których nawracali. Wedle przekazu na uzy- j tek wspólczff»nyrh i pótniejszyi h pokoleń szli na śmierć v spokojem i ufnością wzorem była dla roth śmierć Chłysiusa na krzyżu Mieli bowiem świadomość (pewność?! zbawienia wejścia do Królestwa Niebieskiego Dziś, gdy wyobraźnię nasza zajmują terroryści samobójcy. nasuwa się refleksja, żc cofnęliśmy się jeszcze da | lei. wszak Męczennicy Alt aha me tylko odda;?i swe życie ale pozbawiają go innych W każdym razie, c młodzi lu- ! dzie posyłam na śmierć przez matki lub podejmuj. , te decyzje sami, nadal żyją w transcendentnej epistemologii kulturowej, wedle której zaplata za uczynki ziemskie ^: jest odbierana w niebie oraz: im większy koszt uczynku na ziemi (śmierć własna jest .daniną' najwyższą), tym I wyższa zaplata w niebie (wieczny żywot w rato jest naj- I wyższą nagrodą).

Po/n obszarem cywilizacji rhrześaj<*vdwn i islamu my nwmmej dramatyczne przypadki oddewema -twego żyć* a Ktoś kto pn®byw$ na Yukatante (Meksyk), w obszarze kyt tury Majów i zwiedzał ważne miejsce tej kułtury w Tantzefnt za. zwrócił zapewne uwagę na . boisko pdkarsłwo* maopori Sj wrarmd świątyń, stanowi ąeych najwięksi^ atrakcję turyałyc* ną w tym regionie Otóż w trakcie świąt / okazji przewiania słonecznego (2.1 mar- a/23 wrzwmaj obywały się tam gry spodosw Gr-i w piłkę była jakby połączeniem dzisiejszy piłki nożnej i koszykówki, gdzie bramki przypomniały kosz# ustawione w ścianie pionowo dc ziemi i dość wysoko Na zwycięską drużynę spadały wielkie honory, a zwłaszcza na jaj kapitana, . któremu obcinano głowę. -Doku mentięą to za> howane freski i W ten oto sposób mistrza spoty* >i zaszczyt zr alezienia się wśród Bogów, a gra toczyła Się o ten właśnie przywilej!

Zaiste, trudno mówić o jednej psychologu Homo aa piens. gdy porównuje się nagrody, o jakie walczą gwiez dy dzisiejszego sportu.

Umniejszając znaczenie świata doczesnego i życia będącego pielgrzymką po padole lez i cierpienia, tradycjonalizm religijny stwarza jednocześnie „najpewniejszą" perspektywę wiecznego życia w szczęśliwości dla tych wiernych, którzy życie swe poświęcili lub oddali za Boga i Wiarę: .Jeśli oddam życie w imię Boga i Świętej Wiary, to duszę moją spotka zbawienie i wieczne życie w Domu Pana”.

Ramka 8.2. przybliża nam tę odległą dla niektórych osób rzeczywistość psychokulturową.

Z punktu widzenia epistemologii kulturowej religijny tradycjonalizm oznacza przyjęcie bezpośredniej interwencji rzeczywistości transcendentnej w świat doczesny; obok czy w zastępstwie praw nauki. W tym sensie religia i nauka mogą pozostawać w konflikcie.

W narzędziu Borowiak tradycjonalizm przejawia sie w następujących stwierdzeniach:

•    Wiara nadaje sens życiu.

•    Prawda została objawiona przez Boga

•    Postępowanie zgodnie z przykazaniami wiary zapewni zbawienie duszy.

Modernizm. Modernizm w kulturze europejskiej, to okres Oświecenia, a więc dzieła filozofów przygotowujących emancypację rozumu i poszukiwań naukowych spod dogmatów wiary religijnej. Modernizm to także zwiastun końca ancien regime, a więc absolutyzmu władzy króla-su-werena na rzecz władzy „ludu", czyli demokracji opartej na umowie społecznej⁴.

1 punktu widzenia problemu egzystencjalnego człowieka w obliczu śmierci kultura modernistyczna dala mu - zdaniem Baumana 11999) - nowe, bardziej laickie rozwiązanie.

Z jednej strony kontakt z Bogiem został sprowadzony do osobistej relacji (protestantyzm), z drugiej zaś stworzone zostały możliwości uwiecznienia się za sprawą wielkich czynów i sławy w oczach potomnych. Możliwości sławy artystycznej, naukowej, eksploreiskiej czy w działaniach publicznych nie są jednak dane każdemu. Dla ludzi z ludu pozostawała służba ku chwale państwa narodowego, które wówczas wchodziło w orbitę histoni, zastępując królestwa zarządzane przez pomazańców bożych. Bauman (1995. 1999) jest autorem bardzo interesującej tezy, iż główne totalitaryzmy XX w., komunizm i faszyzm, też były przykładami ładu społecznego budowanego na fundamencie kultury modernizmu. W obu przypadkach chodziło o ideologie pseudonaukowe, jednak do nauki odwołujące się (np. „nauka" materializmu dialektycznego i historycznego czy pseudonaukowe koncepcje wyższości rasowej). Zwykły obywatel mógł więc zdobyć wieczystą chwalę Bohatera Związku Sowieckiego, poświęcając swe życia za Stalina, za ojczy znę, będąc przodownikiem pracy' socjalistycznej, budowniczym komunizmu itp^w.

’ We Francji Oświecenie jest do dn> traktowane jako jedna z podstawowych warstw dziedzictwa mysh europejskiej stad leż odniesienie do lego okresu w Konstytucji UF W planie politycznym absolutystyczne hasło l udwika XIV ftiti i r '    ' stało zasUgnone

ideałami republikańskimi

¹⁰ W Nancy, gdzie pisałem te słowa, pod oitnam wynajmowane** mieszkam* stał pomnik niejakiego ser/anta Blandan. ki<śrv zginął w 1823 f we francuskiej wojnie kolonialnej w Algieru CJt - przykład uwiecznienia zwykłego obywatela podobnie iak nazw* ułk kid i kt« rsry zasłużyli się państwu.

301

Świat tradycjonalistyczny - nowoczesny - ponowoczesm w światopoglądzie i dyskui sre

1

i 'n»iuign tu '.ermimi „wyjaśniania , ponieważ jest on zastrzeżony m+ MUfsśur nauknwyi h i może - jak zoba<. zvlismv w poprzednim pod-

2

n/d/iak¹    nie pasować tło k<««ekstu potocznego myślenia