336,337

336 Teorie liiciiiiiffl

Poststrukturalizm i inne „posty"

Lyotarda

Kondycja

ponowoczesna

Postmodernizm

Co oznacza bycie ..post-"?

■ „post-” - w ku/dyin W) p<4 wania przedrostka „po i poststrukturali/m, po liilig^P moderna [ponowni /rsuiMlfl fia, postmetafr/.yku, pn .iitM my do czynienia / nniliuilfl krytycznym nastawiony Mil łożeń tradycji, Im ina> )|, kierunku lub systemu l|w w pozycji „antę” a wiy ■ strukturalizmu, model nIM (nowoczesności), liln/nM teorii itp. Nurty „poslvi'H||V w chwili odczucia krysyifl lub wyczerpania się jej dup możliwości. Nie o/o.u oyjjl tycznego końca owych U Ul paradygmatów itp.), IcclJ z nimi opcję krytydW o poststrukturaliztn, to tyka strukturalizmu po|ati li jego szczytowego mon przesilenia (1966 rok tologów f rancuskich) ()d turalizmowi towarzyszył de wszystkim wobec (H strzec, zwłaszcza w sześćdziesiątych, pokus wiedzy o literaturze VH opartą na wzorcach jęitylf nego i wobec praktyk pil grunt li tera turo/nu wllM tyk (zwłaszcza w duch! Chomskyego).

Niemal dokładnie w tym samym czasie kiedy w Stanach Zjednoczonych upowszechnił się termin „poststrukturalizm”, w Europie - dzięki francuskiemu filozofowi Jeanowi-Franęois Lyo-tardowi i jego Kondycji ponowoczesncj -zawrotną karierę zaczął robić termin „postmodernizm”"^{1 2 3 4 5 6}. Wówczas zaczęto też baczniejszą uwagę zwracać na znaczenie samego przedrostka „post-”, obecnego w terminach, takich jak na przykład „postmodema”, „postmodernizm” czy „poststrukturalizm” - zwłaszcza że Lyotard zadbał następnie o to, by specyfika tych terminów znalazła również stosowne wyjaśnienie"⁷. Jak w wypadku wielu innych terminów obdarzonych przedrostkiem „post-”, tak gdy chodzi o poststrukturalizm, wskazuje się przede wszystkim na przyrodzoną niesamodzielność i złożoną relację wszystkiego tego, co znajduje się w pozycji „post”, w stosunku do tego -na przykład formacji (paradygmatu, tradycji, systemu itp.) - co znajduje się w pozycji „antę”. Bycie „post-”oznacza bowiem zarówno „po”, jak i „o”. Odnosi się więc:

— po pierwsze - do następstwa czasowego w zwykłym sensie („p o strukturalizmie”),

337

nli tu rai izm

nigie - do pewnego procesu rewizji, to znaczy poddawania założeń j|| i umacji (paradygmatu, tradycji lub systemu itp.) krytycznej analizie

i^lnil.iuralizmie”)¹'⁸.

hu" nie znaczy jednak wcale, że w momencie nadejścia poststruktura-fltim.ili/m kończy się w sensie faktycznym"⁹, ale raczej że można dojnie >.l.idy wyczerpania się jego programu i że od tego momentu towa-| będzie coś w rodzaju równoległej opcji krytycznej. Opcja ta niejako |il< ilu mywać będzie gruntownej analizy owego programu po to, by kwe-Hftrzucając, ale także kontynuując, a nawet radykalizując jego założe-Mtic, skonstruować dzięki temu własny projekt. Projekt niemal we ■|»tilc/iiiony od swojego żywiciela, lecz wyrodnie obwieszczający kry-Hm ycznych możliwości.

jd/upi zaszczepienie na tym, co poprzedzające, właściwe jest oczywi-■I „postom” (na przykład postmodernie, postmodernizmowi, post-Hjfctafizyce, postteorii itp.). Bowiem „post-” to także, inaczej, tema-| uprzedmiotowienie („zwinięcie” w sensie Heideggerowskim) okre-||ni ji. paradygmatów lub tradycji w celu dokonania ich krytycznej ich ponownego przepracowania. To jednak również pasożytni-i mc "owych formacji itd. (najczęściej na drodze radykalizacji nie-llii) w myśl znanego („postycznego” również) przekonania o braku HMolutnic nowego. Wszelki „post-”jest więc zjawiskiem wewnętrz-bwiiuyin, a nawet paradoksalnym - łączy w sobie bowiem jednocześ-łjBcrwanie, kwestionowanie i asymilację, przeszczepienie i radyka-V wszelki „post-” to czas oczyszczenia, przewartościowywania, IMI 11,1    .1 więc po prostu czas postu, który nastaje po to, by otwo-

l ....... nowemu. Konsekwencje całego tego procesu nie sąjed-

M ru/ii, lecz zawsze tylko z dalszej perspektywy.

Ifc właściwości nurtu o charakterze „post-” skrupulatnie opisane ^BOStr/ci można także w poststrukturali.zmie. Dokonując na przy-pbiow.mia założeń strukturalistycznej teorii i dogmatów myśli no-■fsinil turaliści tyleż dyskwalifikowali ich modele (uznając je za Kio '.pożytkowywali je w określony sposób (najczęściej na drodze Htfńryi h tez i postulatów - na przykład de Saussureowskiej idei Mlnnii różnic”bez terminów pozytywnych). Z uwagi na tę szcze-HikI itinkturalizmu poststrukturalizmu (podobnie jak innych „po-H|| się /a osobny kierunek, orientację czy formację, lecz raczej za tję lub „ruch wewnątrz" strukturalizmu bądź - właśnie - za jego n.« im wierdza to również fakt, że pierwsze sygnały stanowisk kry-

^■fcMoil.i wic I y. .1.11.1 /..I. !./.•»«, <    na pytonte: to to to! fmtmo

hit; M l' Małkowski, I w: I 1‘oitmodrrnizm. Antohfju fnrAtad&w, wybór, oprać., Np Imkrtw 1997.

Bp lip Im mm ja moilmiislycznii nic znika w ntninciu ic pojawienia się ponlnm ^Uiiiwim o ...... w i liwili pojawienia nię ponowot/.r»nmk'l.

Równoległa opcja krytyczna

Tematyzacja i uprzedmiotowienie

Czas postu

Poststrukturalizm jako przykład nurtu o charakterze

.post-"

mu.

j

1

J.-F. Lyotard, l.a condition pastmodcmc. Rapport sur U strnoir, Paryż 1 u/Ul

2

dycjaponowoczesna, op. ci/. W tym samym roku termin „postNtrukturitllrtftl

3

tulę antologii J.V. Hararicgo, Tex/ual Strategie/: Perspec/ives in / W ifyM

4

lthaca 1979. Warto zauważyć, ic Lyotard miał raczej na myśli nowania tradycji nowoczesnej, który trafniej byłoby nazwać „pOMinndiiljj

5

„ponowoczcsnością”. Niemniej jednak termin „postmodernizm" opnwssifl

6

że zaczął właściwie oznaczać bardzo różne zjawiska - zarówno o cliaiakt I estetycznym, jak i lllozollcz.no światopoglądowym.

7

Zwłaszcza w książce l^>rutmo<lernitin dla dzieci Kompondencja mHi Nlńskl, Warszawa 199H /oh w szczególności rozdział: No/ii o nu uh i t