422 423 2

skorupiaków i cz ul kami tchawkowców. Otwór gębowy przykryty jest wyrost* kietn. określanym jako warga górna (labrum). Za otworem gębowym osadzone są 4 pary odnóży gębowych dwugałęziowych. Prymitywną cechą tych odnóży jest ich podobieństwo do odnóży tułowiowych (ryc. 154C). Różnią się one od odnóży tułowia tylko tym, że na częściach podstawowych mają wyrostki służące do żucia, skierowane dośrodkowo. Pierwszą parę tych odnóży porów* nuje się z II parą czułków u skorupiaków, które u tych stawonogów w rozwoju zarodkowym zawiązują się w pozycji zaustnej i w późniejszym rozwoju przemieszczają się na pozycję przedustną. Dalsze kolejne pary porównuje się odpowiednio z żuwaczkami i szczękami I i II. Na podstawie liczby odnóży przyjmuje się, że głowa tryiobitów składała się z 5 segmentów: akronu zaopatrzonego w oczy, segmentu czułkowego i 3 segmentów z parami przysadek gębowych. Te liczby dotyczą większości tryiobitów, u niektórych gatunków występują znaczne odstępstwa od nich, np. w rodzaju Marvella występował tylko jeden segment zagę bo wy, u Rheops — 4, Emeralldella — 5.

Tułów u wszystkich tryiobitów był wyraźnie segmentowany, różnie długi, składał się z 2—40 segmentów, każdy z parą dwugałęziowych odnóży. Gałęzie osadzone były na jednoczłonowej części podstawowej (koksopodicie). Gałąź zewnętrzna (preepipodit) wykształcona była w skrzele (ryc. 154C), albo miała pierzasto rozmieszczone szczeci (rzadziej) i służyła do wiosłowania, filtrowania pokarmu lub grzebania w mule. Gałąź wewnętrzna (telopodit) służyła tylko do lokomocji.'

Część ogonowa u najbardziej prymitywnych tryiobitów składała się tylko z dużego telsonu. U późniejszych form telson, wraz z występującymi przed nim segmentami (w różnej liczbie u poszczególnych gatunków), tworzył tarczę ogonową (pygidium). Granice segmentów w tarczy ogonowej albo są słabo zaznaczone, albo nie występują (ryc. 154A). Segmenty można policzyć na podstawie liczby par odnóży. Nie różnią się one niczym, pod względem budowy, w porównaniu z budową odnóży tułowia. Otwór odbytowy zlokalizowany jest po stronie brzusznej w telsonie.

Niektóre trylobity (występujące począwszy od ordowiku) mogły zwijać dało w kierunku brzusznym. U części z nich, na końcu pygidium osadzony był oskórkowy guzek, który przy zwijaniu wchodził w odpowiednie wgłębienie na stronie dolnej głowy, obie struktury utrzymywały ciało w pozycji zwiniętej.

Trzeba jeszcze dodać, że porównywanie odnóży tryiobitów z dwugałęzio-wym odnóżem skorupiaków, jest kwestionowane przez niektórych paleozoo-logów. Twierdzą oni, że u skorupiaków część podstawowa składa się z 3 członów; na drugim — koksopodicie osadzone są wyrostki, a na ostatnim — bazipodicie gałęzie (por. ryc. 148A). U tryiobitów część podstawowa składa się z 2 zrośniętych ze sobą członów: pierwszego i drugiego, które odpowiadają prekoksopoditowi i koksopoditowi skorupiaków. Osadzone na niej struktury nie są więc gałęziami a wyrostkami: zewnętrznym (epipoditem) i wewnętrznym (enditem). W sumie, można przyjąć, że odnóże tryiobitów jest nie dwu-a jednogałęziowe, ale kwestia jest sporna.

Odnośnie do budowy wewnętrznej, analizy rentgenologiczne wykazały, że jelito środkowe tryiobitów miało uchyłki, które niektórzy paleozoolodzy uważają za homologiczne z uchyłkami trzustkowo-wątrobowymi skorupiaków.

W rozwoju pozazarodkowym tryiobitów występowały larwy. Pierwsza, wylęgła z jaja, zbudowana była z części przed gębowej, 3—4 segmentów zagębowych i telsonu. A więc w porównaniu z postaciami dojrzałymi, miała niepełną liczbę segmentów. W czasie rozwoju, w strefie między głową a tel-sonem, przyrastały kolejne segmenty, w liczbie właściwej postaciom dojrzałym. Taki rozwój pozazarodkowy określany jest jako anamorfoza, cechuje także niektóre larwy współcześnie występujących stawonogów — niższych skorupiaków, większości wijów i pierwogonków.

Gromada: ^łtrylobitopodobne — Trilobitoidea

Diagnoza: trylobitoksztaltne o mniej homonomicznych odnóżach niż w poprzedniej gromadzie.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Do gromady zaliczane są gatunki wykazujące mniej homonomiczną segmentację niż trylobity. Część z nich cechuje się drugą parą odnóży zbliżoną w budowie do II pary czułków skorupiaków. Część — pierwszą parą odnóży zagębowych zbliżoną pod względem budowy do szczękoczułków i szczególnie długim telsonem.

Podtyp: skorupiaki — Crustacea

Synonimy: dwuczulkowce — Dlantennata, skorupiakoksztaltne — Crustaceomorpha, skFzelodyszne — Branchiata

Diagnoza: stawonogi mające dwie pary czułków, a na segmentach występujących poza otworem gębowym, trzy pary dwugałęziowych przysadek gębowych.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Skorupiaki są jedyną grupą wśród współcześnie występujących stawonogów, której przedstawiciele są zwierzętami głównie wodnymi, oddychającymi skrze-lami (synonim: skrzelódyszne). Gatunki lądowe są bardzo nieliczne i występują tylko w siedliskach wilgotnych, a ich narządy oddechowe przynajmniej częściowo zachowują cechy skrzeli. Wodne gatunki zamieszkują w większości morza, poza tym wody wysłodzone i słodkie. Występują we wszystkich szerokościach geograficznych. Obejmują formy pływające, pełzające, kroczące i osiadłe. Część skorupiaków jest pasożytami zwierząt wodnych, zewnętrznymi