48 49

48 ROZDZIAŁ II

ten został wprowadzony dopiero w początkach XX. Początkowo aksjologię interesowały tylko wartości etyczne. Dziś

dotyczy ona wszelkich wartości: zarówno moralnych i estetycznych, jak i poznawczych czy utylitarnych. Do najważniejszych jej zadań należę: interpretacja samego pojęcia wartości, sposób istnienia wartości, stosunek wartości do bytu. (...) Inną grupę zagadnień aksjologii stanowi klasyfikacja i hierarchizacja wartości, ustalanie kryteriów i zasad dokonywania ich podziału, rozstrzyganie, którą z przyjmowanych wartości uznać za wartość najwyższą - i to zarówno w odniesieniu do jednej dziedziny, jak i do różnych dziedzin^M.

Wiele problemów z zakresu aksjologii mediów błędnie uważa się za problemy etyczne, gdy w istocie odnoszą się do estetyki. Przykładem mogą być programy Kuby Wojewódzkiego, których estetyka razi wielu ludzi. Programy te mogą też nie mieścić się w czyjejś moralności, natomiast zasadniczo nie są nieetyczne. Także wiele spośród kontrowersyjnych i szokujących fotografii publikowanych w prasie] należy oceniać w kategoriach estetyki i moralności, a nie etyki. Brak etyki możni natomiast zasadnie zarzucać produkcjom typu „Big Brother”, które promują Hczim antywartości, jak podglądactwo, naruszanie intymności, gorszenie odbiorców.

Należy wyraźnie odróżniać aksjologię dziennikarstwa i aksjologię mediów o< ich etyki. Aksjologia zajmuje się wszystkimi wartościami mediów i dziennikarstwa, etyka tylko wartościami etycznymi. Ale kwestia wartości to tylko fragment zainteresowań etyki.

Filozofowie dawno zauważyli, że nie można logicznie wyprowadzić wartoś< z bytu. Już w XVIII w. D. Hume stwierdził,

że wszystkie znane mu systemy moralne przechodzą bezpośrednio od wypowiedzi tyj „jest”, np. dotyczących istnienia Boga lub rzeczy ludzkich, do wypowiedzi z orzeczeniei „należy". Krok ten ma wielkie znaczenie, ponieważ „należy" wyraża nowy stosunek (...) Dl samego Hume a jest rzeczą nie do pomyślenia możliwość wyprowadzenia wypowiedzi typi „należy" z wypowiedzi typu „jest", tak zupełnie od nich różnych. Tę logiczną niemożnoi nazywa się prawem Hume’a^iS.

Niektórzy idą nawet dalej i twierdzą, że pomiędzy faktami a wartościami ni< ma nie tylko logicznego, ale żadnego związku. Ale ich oponenci znajdują argi menty, że nie ma faktów bez wartości, a bez wartości nie ma po prostu świata³⁶.

Jest to jedna z największych, a może nawet największa trudność aksjoloj Ujawnia się ona szczególnie w etyce dziennikarskiej, a jeszcze wyraźniej w etyc mediów, w których fakty i wartości bywają zupełnie rozdzielane³⁷.

Wobec wartości można zająć stanowisko realistyczne i uznać, że istnieją on< realnie, tylko w inny sposób niż znane nam z życia codziennego przedmioty. ^{1 2} jednak obiektywne w takim samym stopniu, jak one. Nikt przecież nie widzi także relacji matematycznych ani kwantów, ale nie kwestionuje ich obiektywnego istnienia. Można jednak uważać, że wartości, także etyczne, są wytworem ludzkiej myśli i nic im w rzeczywistości nie odpowiada.

Mimo że spór o ontologię wartości nie jest i chyba nie może być definitywnie rozstrzygnięty, nie ma wątpliwości, że wartości „działają”, człowiek rozpoznaje je po skutkach, jakie wywołują. W tym więc co najmniej sensie można mówić, że wartości istnieją obiektywnie.

Bez względu na postawę wobec istoty wartości nie ma raczej sporu o to, że dziennikarstwo jest profesją przesyconą wartościami, także etycznymi. Deklarowane i faktycznie realizowane wartości mogą stanowić jedno z kryteriów określania niektórych mediów jako tabloidowe. Jakieś wartości wiążą się z wyborem przez dziennikarza miejsca pracy, inne są związane z treścią i formą publikacji i metodami ich przygotowania.

Nie wdając się w te na pewno ważne zawiłości, można przyjąć rozpowszechnione w filozofii przekonanie, że wartości przysługują rzeczom i cechom. Można mówić, że jakaś gazeta jest dobra i że rzetelność jest w dziennikarstwie czymś dolnym. Dość powszechnie akceptuje się też podział na wartości pozytywne i war-bdti negatywne (antywartości)³⁸.

U.-.najemy jakąś cechę lub rzecz za wartość, gdy liczymy się z nią przy podejmowaniu ■ h i szji. Inaczej mówiąc, bierzemy ją pod uwagę, kiedy staramy się wpłynąć na czyjś wybór lub kierować się własnymi decyzjami^,9.

A

WARTOŚCI W MEDIACH I DZIENNIKARSTWIE

W aksjologii mediów i dziennikarstwa można skorzystać z rozróżnienia dokonani go przez Henryka Elzenberga jeszcze przed II wojną światową. Wyrazy „wartość” I wartościowy” występują w dwóch całkowicie różnych znaczeniach, a więc i „rze-i #y" wartościowe są dwojakiego rodzaju. Pierwsze z nich to takie, których ktoś z ja-11, hś powodów pragnie. Taką wartościową rzeczą dla większości ludzi w bogatych k iNjtth Północy są media masowe: prasa, radio, telewizja, Internet. Media mają więc wątłość użytkową, utylitarną. Tego typu wartościowe rzeczy mają różną naturę: dla wb Iii ludzi wartością utylitarną jest władza, uroda, bogactwo czy praca w TVN.

Wartość tak rozumiana jest względna na mocy samej swej definicji; jest bowiem za->• nr wartością dla kogoś lub czegoś, przy czym, jeśli dla kogoś, nie znaczy to, że „w czyichś Mi i iii h", „w czyimś przekonaniu”, ale dla kogoś, czy dla czegoś, zawsze wskazuje na pewne doilotowanie, pewną przydatność²⁰.

" 11 Macki, Człowiek i jego świat, Akadcmica, Warszawa 2003, s. 134.

" S Rlackhurn, Oksfordzki słownik filozoficzny..., s. 424.

11. lilzcnbcrg, Wartość i człowiek, UMK, Toruń 2005, s. 16.

1

^M A. Podsiad, Słownik terminów i pojęć filozoficznych, IW PAX, Warszawa 2001, s. 18.

^K F. Ricken, Etyka ogólna..., s. 58.

2

W. Stróżewski, Ontologia, Wydawnictwo Aurcus, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, s. 183-186.] ^r T. Airaksinen, Professional Elhics..., s. 675.