490,491

490

Teorie literatury XX

Perspektywa

holistyczna

czową kategorią staje się więc tutaj doświadczenie przeciwstawione /.nnwfj^H rii, rozumianej epistemologicznie, jako apriorycznej wiedzy na temat i idiosynkratycznemu szaleństwu, które nie jest w stanie uzasadnił wI cji. Kategoria doświadczenia i odpowiadającego mu opisu pozwala i mmiąt' (H ne bieguny uniwersalnych teorii i jednostkowego bełkotu i w tym senilo podstawową kategorią filozoficzną, która opisuje człowieka zamn /onegO^H ciu i starającego się o tym życiu powiedzieć coś innym po to, by inni |||^H zrozumieć. Jeśli jednak zgadzamy się na to,że kategoria ta może slu/yt* ne narzędzie opisu życia, to trzeba zgodzić się i na to, że jest to zręc/u# ||^^H ria literaturoznawcza, chyba że założymy między życiem a literat u ros im nieprzekraczalną różnicę, czego w holistycznej perspektywie piagmu uczynić nie sposób. Oznacza to, że nasze życie - jak powiada James • |(B „bez pewności i gwarancji”³³, co oznacza, że nikt i nic z góry nie uziiftudul Iw go postępowania i że nieustannie musimy się o trafności naszego po*t^^V upewniać.Ten nieskończony proces testowania prawdziwości naszyt temat świata (a więc i literatury) w perspektywie pragmatystycznej interpretacją.

Podsumowanie

Pragmatyzm jest filozofią:

1.    Antyesencjalistyczną,bo odrzuca istnienie nichiMorWfl tów o niezmiennych esencjach.

2.    Antyfundamentalistyczną, albowiem nic wierzy w (■ transcendentnych (pozahistorycznych) lub transcendentalnych rycznych) zasad, które nie byłyby efektem konwencjonalny' li prflfl łecznych.

3.    Antyreprezentacjonistyczn ą, gdyż nie uważa, że i'f|fl jest adekwatne przedstawienie rzeczywistości.

4.    An t y t e o re ty czn ą, jako że nie wierzy w możliwość daulfl kiejkolwiek teorii na temat świata, w którym jesteśmy z,mm zeitl

Pragmatyzm jest filozofią wprowadzającą na miejsce dy, Imtomll pil# wo-przedmiotowej holistyczną zasadę doświadczenia 1 opisu 1 zei zyM^F którego ani doświadczenie, ani rzeczywistość nie ma żadnego i.cmm VY] z tym jest filozofią:

1.    H is t o ryczn ą,bo nie istnieją uniwersalne,nickontckwtowp rzeczywistości.

2.    Perspektywiczn ą,bo każdy opis jest stronniczy, wytwaiMny W ¹ sytuacji.

" W lmnm, Pragmatyzm of>. ii/., k. i H |

I 'rugmatyzm

491

l)uświadczalną,boo wartości języka opisu nie stanowi jego adekwat-mniii wobec faktów, lecz użyteczność dla nowego doświadczenia. Interpretacyjną, bo każdy opis jest wypróbowywaniem języka, a nie aplikacją gotowych reguł.

literaturze i interpretacji pragmatyści powiadają, co następuje:

„I ,i tera tura nie jest esencjalną, ale konwencjonalną kategorią, której zawar-IpAć i zakres są bezustannie kwestią debaty i rozstrzygnięć pomiędzy histo-fyi /nic uwarunkowanymi podmiotami”³⁴. Z tego powodu „granica pomię-■ I /,y literaturą a tym, co nią nie jest, jest ciągle negocjowana na nowo”³⁵. Wie istnieją teksty literackie same w sobie, które kryłyby w sobie jakąś praw-i li, do odkrycia. Teksty literackie są zawsze już zinterpretowane, bo napisane /ostały w jakiejś konwencji (lub wielu konwencjach), i stają się przed-mi' >tem interpretacji w granicach wspólnoty interpretacyjnej.

Interpretacja nie jest odkrywaniem prawdy tekstu, lecz racjonalnym testowaniem znaczenia, ograniczonym z jednej strony przez instytucję literatury (konwencje i reguły interpretowanych tekstów), z drugiej zaś - przez •Wspólnotę interpretacyjną, do której bezwzględnie należy każdy inter-pn-tutor.

Silą interpretacji leży nie w adekwatności wobec przedmiotu (ta jest nie-niożliwa), lecz w perswazyjności dokonanego opisu, który odpowiada nie I v I' amej rzeczywistości, ile innemu opisowi. Interpretacja jest raczej wy-tiiilc/ienicm nowego języka (redeskrypcją), w którym można zmienić na-#yr sposoby mówienia o świecie (literaturze), niż adekwatną wypowiedzią ■H temat świata (literatury).

('IiiIi, Initirf/oryka, fwlilyku ci/,, u, (o6.