546 547 2

Budowa wewnętrzna

Oskórek jest gładki, cienki, elastyczny. Jest zróżnicowany na płytki, które mogą hyc podzielone na: intcrsternity i intertergity, Pleuryiy są szczególnie cienkie. Te właściwości oskórka i duża liczba segmentów powodują, £c pareczniki mogą rozciągać ciało, nawet o ok. 62%, zwłaszcza te, które wiercą korytarze w ziemi. Sprzyja temu także wykształcenie mięśni ciała. U parecz-ników występują liczne mięśnie podłużne, przebiegające przez segmenty tułowia. U zieminkokształtnych i skolopendrokształtnych mięśnie podłużne pod naskórkiem tworzą rodzaj wora. Pareczniki z heteronomiczną segmentacją cechuje szczególna zdolność do wyginania ciała na boki.

Z naskórkiem związane są różnego rodzaju gruczoły, uchodzące na ster-nilach, na biodrach odnóży, czy w okolicy odbytu. U zieminkokształtnych, gruczoły uchodzące na stemitach, produkują wydzielinę świecącą zielono. Gruczoły biodrowe i analne u wszystkich pareczników produkują wydzieliny krzepnące w delikatne nici, służące do łowienia pokarmu i do przytrzymywania partnera w okresie kopulacji.

Brzuszna część układu nerwowego jest zbudowana podobnie jak u pierścienic (ryc. 206B).

Przetchlinki występują parami na segmentach tułowia, z wyjątkiem segmentu ze szczękonóżami i telsonu. U większości pareczników przetchlinki są parzyste, otwierają się na pleurach, rzadziej na tylnej krawędzi tergitów i są nieparzyste (przetarcznikokształtne). Przetchlinki mogą się zwężać, ale nie zamykać. Tchawki są, z wyjątkiem przetarcznikokształtnych, podobnie wykształcone, jak u owadów. U przetarcznikokształtnych narządy oddechowe przypominają płucotchawki. Nieparzyste przetchlinki otwierają się u nich do przedsionków, od dna których odchodzą krótkie, wachlarzowato rozłożone tchawki. Tchawki opływa krew zatoki okołosercowej.

Układ krwionośny składa się z długiego serca, rozciągającego się przez cały tułów, w każdym segmencie występuje para ostiów. Z serca, do przodu, wychodzi trójdzielna tętnica, której odgałęzienia dochodzą do naczynia brzusznego, a na boki z serca wychodzą parzyste tętnice segmentalne. Krew przetarcznikokształtnych zawiera hemocyjaninę, co jest wyjątkowe u tchaw-kowców.

Jako narządy wydalnicze funkcjonuje para cewek Malpighiego (ryc. 206B). Niektórzy morfolodzy podają, że u drewniakokształtnych występują szczątkowe gruczoły szczękowe.

Gonady żeńskie są nieparzyste, jądra są parzyste łub nieparzyste, w obu przypadkach położone są nad układem pokarmowym. Gonopory są nieparzyste.

REGENERACJA

Dojrzale pareczniki mogą regenerować odnóża. Regeneracja jest powiązana z linieniem.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Pareczniki są rozdzielnopłciowe. Samice są jajorodne. Samce, z wyjątkiem przetarcznikokształtnych. produkują spermatofory. Gonopody służą u obu płci do przenoszenia spermaloforów. Większość samic opiekuje się potomstwem. utrzymując jaja w komorach lęgowych lub nosi jaja przyczepione do gonopodów.

Bruzdkowanie jest częściowe powierzchniowe.

Rozwój pozazarodkowy jest epimorficzny albo anamorficzny. Epimorfic/ny polega na kolejnych linieniach, powiązanych tylko ze wzrostem, gdyż z jaj wylęgają się larwy z pełną liczbą segmentów. Przy drugim typie, podobnie jak u wijów przodoplciowych, nowe segmenty przyrastają w trakcie kolejnych linień. ze strefy wzrostu położonej przed telsonem. a larwy wylęgają się z jaj tylko z 7 parami odnóży tułowiowych.

Dojrzale postacie pareczników mają zdolności do linienia. Żyją 1 -6 lat.

SYSTEMATYKA

Pareczniki rozdziela się na dwa nadrzędy, w zależności od typu rozwoju pozazarodkowego.

N a d r z ą d: Epimorpha

Młode osobniki wylęgłe z jaj mają pełną liczbę segmentów tułowia, dalszy rozwój jest epimorficzny. Nadrząd rozdziela się na dwa rzędy, w zależności od wykształcenia tergitów.

Rząd: zieminkokształtne — Geophilomorpha

Pareczniki kosmopolityczne, ryjące korytarze w glebie, o ciele smukłym. Ślepe. Tergity duże, poprzegradzane międzysegmentalnymi drobnymi międzytergita-mi (ryc. 205A). Na tułowiu 31 do 179 par odnóży lokomocyjnych. Ok. 1000 gatunków (w Polsce ok. 19).

Geophilus electricuf występuje w Polsce.

Rząd: skolopendrokształtne — Scolopendromorpha

Kosmopolityczne, ale najliczniejsze gatunki występują w krajach tropikalnych. Ślepe i mające oczka. Tergity jednakowej wielkości. Odnóża tułowia w liczbie 21 -23 par (ryc. 205B).

Skolopendra paskowa^ — Scolopendra cingulata występuje w południowej Europie i obszarachlfklimacie gorącym (fot. I7C).

Skolopendra olbrzymia — Scolopendra gigaittea, o ciele do 39 cm długim, występuje w Indii, Brazylii, Chile, Kolumbff, Wenezueli i na Jamajce. Jej ukąszenie jest niebezpieczne dla człowieka.

547