56,57

56,57



ideowych i artystycznych, które wynikają z postawy światopoglądowej pisarza, z jego stosunku do życia i do zadań literatury.

Obraz literacki rozpatrywany od strony jego związków z rzeczywistością ma zawsze charakter interpretacyjny i wartościujący. Pisarz może wobec ukazywanych zjawisk zajmować stanowisko krytyczne bądź aprobujące, może także tworzyć sugestię postawy obiektywi-stycznej. Stosunek pisarza do świata przedstawionego wyraża się nie tylko w tych elementach, które są w obrazie zaprezentowane, ale również w fakcie pominięcia czy zlekceważenia pewnych elementów.

Dążność do wartościowania i oceny z określonych pozycji kulturalnych, społecznych i światopoglądowych zbliża literaturę do ideologii, a różni ją od nauki, która zmierza do precyzyjnego i obiektywnego opisu rzeczywistości. Utwór literacki jest zawsze świadectwem aktywnej postawy twórcy wobec poznawanego świata. Można wprawdzie powiedzieć, że czynny stosunek do badanej rzeczywistości występuje również w nauce, która posługując się pewnymi kategoriami i narzędziami poznawczymi, w swoisty sposób „preparuje” przedmiot badania, zajmuje się „typami idealnymi” zjawisk, a nie samymi zjawiskami itd., jednakże wszystkie te zabiegi w konsekwencji prowadzą do opisania przedmiotów rzeczywistych i zachodzących między nimi stosunków. Natomiast utwór literacki kształtuje wyobrażeniowy ekwiwalent poznawanej rzeczywistości zewnętrznej lub psychicznej, tworzy układ zastępczy, który jest fikcją literacką, porządkiem złożonym z elementów rzeczywistych, lecz wedle nowej hierarchii, światem „zmyślonym”. Dicbtmg und Wahrheit, zmyślenie i prawda — to dwa ściśle złączone ze sobą przekroje obrazu literackiego. Drugi odpowiada elementom świata przedstawionego, jego budulcowi, pierwszy — konstrukcji tego budulca.

Rzadko, i to niemal wyłącznie w gatunkach granicznych, takich jak reportaż czy biografia zbeletryzowana, utwór literacki przedstawia całkowicie autentycznych bohaterów, konkretne fakty i zdarzenia, zachodzące w określonym — z życiowego punktu widzenia — miejscu i czasie. Zresztą nawet reportaż, biografia literacka czy tzw. powieść z kluczem (roman a clej')też powstają w wyniku selekcji całej masy faktów i zdarzeń, dokonywanej przez pisarza zgodnie z jakimś jego porządkującym zamierzeniem twórczym, a więc i tu elementy fikcyjne odgrywają rolę, choć mniejszą niż gdzie indziej. Fikcyjny świat przedstawiony utworu literackiego jest konstrukcją przetwarzającą materiał empirycznych obserwacji, przekształcającą realne ustosunkowania między zjawiskami interesującymi pisarza.

Stopień tego przetworzenia może być bardzo różny i zależy od tendencji rozmaitych kierunków literackich i poetyk. Naturalizm (albo weryzm, bo i tego terminu można użyć) zmierzał do stwarzania daleko idących pozorów autentyczności świata fikcyjnego. Inny charakter miały dążenia realizmu. Pisarze realiści usiłowali budować w swoich powieściach taki świat fikcyjny, który zachowując podstawowe cechy i stosunki właściwe rzeczywistości praktycznej, a więc naturalne związki przyczynowe, czasowe, przestrzenne itd., byłby równocześnie podporządkowany swoistym prawom artystycznego uogólnienia i zachowywał równowagę „prawdy” i „zmyślenia”. Jeszcze inne tendencje reprezentują tacy pisarze, jak np. Franz Kafka (autor Procesu i Zamku) czy Bruno Schulz (autor Sklepów cynamonowych i Sanatorium pod klepsydrą), którzy z elementów potraktowanych realistycznie budują w świecie przedstawionym zupełnie nowe układy, konstruują jak gdyby nową rzeczywistość. Można powiedzieć, że fikcja ta ma charakter kreacyjny1, przy czym każdorazowo jest on następstwem pewnej określonej postawy filozoficznej i artystycznej. Jeszcze inaczej wygląda to w utworach fantastycznych, np. w baśni gdzie w świecie fikcyjnym zostają zburzone rzeczywiste zależności, takie jak realny stosunek przyczynowo-skutkowy, jak następstwo czasowe, gdzie ulega całkowitemu zawieszeniu zasada prawdopodobieństwa, zarówno w zakresie możliwości pojawiania się takich czy innych stanów rzeczy lub zdarzeń, jak też sposobu ich wiązania i szeregowania.

Porządek fikcji literackiej stanowi w każdych okolicznościach wypadkową trzech — niekiedy wzajem skłóconych — typów reguł konstrukcyjnych: 1) zasady prawdy lub prawdopodobieństwa (lub: nieprawdy i nieprawdopodobieństwa), odpowiadającej mniej lub bardziej doświadczeniom poznawczym czytelników, tym doświadczeniom, które pisarz musi brać w rachubę, jeśli chce nawiązać efektywny dialog z odbiorcą; 2) reguł wynikających z przyjętej przez autora koncepcji światopoglądowej (filozoficznej, etycznej, historiozoficznej itp.), która narzuca określoną metodę porządkowania świata przedstawionego;

57

1

Termin ten, mający zabarwienie nieco metaforyczne, stosowany jest przez wielu krytyków i teoretyków literatury'.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
IMG 05 ideowych i artystycznych, które wynikaj, z postawy światooo-lit pisarza, z jego stosunku do ż
odnośnie postawy studenta, tj. jego stosunku do chorych, asystentów i kolegów. Spóźnienia i nieobecn
10.    Które z poniższych opisują cechy buforowania wejściowego w stosunku do buforow
DSCN0785 (3) WSTĘP XX IDO
56-57/2011, STUDIA C hristii180 łych stylistycznych elementów czy wzorców, które były używane przez
77317 str 56 57 Ale dlaczego nie słychać eksplozji mniejszych ładunków wybuchowych, które Greenland
56 57 Natomiast postawa twórcza to, według S. Popka: ukształtowana (genetycznie i poprzez indywidual
56 57 DIETA I ODTRUWANIE ORGANIZMU WEDŁUG METODY DOKTORA JENSENA substancji, które zaburzają prawidł
56 57 (5) Rozdział 9Test pierwszy Nu wykonanie całego testu masz 45 minut Znajdź czterol i terowe sł
56 57 1 DIETA I ODTRUWANIE ORGANIZMU WEDŁUG METODY DOKTORA JENSENA substancji, które zaburzają prawi
IMG?57 Owoce pomidora, które moją być przechowywane bądź transportowane pga dłuższy czas, zbiera się
Praktyka pisania pracy które wynikają z różnych tradycji ośrodków naukowych, ale także z odmienności
280 Indeks osobowy Lange Friedrich Albert 56, 57, 133, 140, 177, 178, 242, 266 Łask Emil 15, 62
s 56 57 56 ROZDZIAŁ 3 W Konstytucji RP podzielono wolności oraz prawa człowieka i obvvv tela na trzy
17 28 29 30 31 47 48 56 57 58 59 70 71 79 80 96 97 98 1.9abc, 1.10całe,l.l

więcej podobnych podstron