9(1) 2

Rozdział 6

•    jej kształtowanie się doprowadziło do tego, że młody człowiek poznał siebie i opanował umiejętność odnajdywania się w wielu różnych sytuacjach społecznych, że nabył szeregu istotnych kompetencji społecznych i wiedzy o ludziach, o życiu społecznym, także wiedzy o sobie;

•    tożsamość ta jest własnym, osobistym, autentycznym, autonomicznym, unikatowym i oryginalnym projektem jednostki, a co za tym idzie - czyni tę jednostkę gotową do pozostawania wierną samej sobie oraz zdolną do trwałych i satysfakcjonujących dla niej zobowiązań życiowych czy to w sferze zawodowej i osobistej, czy też w sferze wyznawanych przez nią wartości;

•    jej istotny, o ile nie kluczowy i najbardziej osobisty, aspekt stanowią

-    względnie dojrzałe, dość złożone i zweryfikowane w pewnym stopniu

-    światopogląd i system ogólnych wartości, z którymi koresponduje uświadomiona koncepcja własnego życia, jego sensu oraz celów i zadań służących ich realizacji;

•    jest ona nieobojętna na innych ludzi i otaczający świat, zdolna do pewnych wyrzeczeń na rzecz innych, i to z wyboru, a nie z konieczności.

/{sna Brzezińska

Jak rodzi się agresja?

7.1. Wprowadzenie: podstawowe pojęcia

W literaturze psychologicznej zjawisko agresji i przemocy, jakich w różnych formach doświadczają dzieci i młodzież, podejmowane jest już od ponad pół wieku. Jedne z najbardziej znaczących prac w tym obszarze to wydana w Stanach Zjednoczonych w roku 1939 książka pt. Frustration and aggression Johna Dollarda, Leonarda W. Dooba, Neala E. Millera, O. Hobarda Mowrera i Roberta R. Searsa oraz wydana w roku 1957. Agresja w okresie dorastania¹ Alberta Bandury i Richarda H. Waltersa.

Pojęcie przemocy umocniło swoją pozycję w literaturze psychologicznej dopiero w latach 80. i 90. ubiegłego stulecia - można się nawet pokusić

0    stwierdzenie, że zdominowało wówczas literaturę z tego zakresu (patrz: Furlong, Morrison, 2000). Motywem tak wielkiego wzrostu zainteresowania tą problematyką były, z jednej strony, wciąż narastające wskaźniki przestępczości dzieci i młodzieży, obniżanie się wieku popełniania przestępstw i rozpowszechnianie w mass mediach informacji o coraz okrutniejszych przejawach stosowanej przez dzieci i młodzież przemocy, a z drugiej - dane dotyczące rozmiarów doznawanej przez dzieci przemocy, szczególnie domowej, i jej skutków. Należy jednak nadmienić, że o ile w zakresie poszukiwań wyjaśnienia genezy i mechanizmów agresji zostały wypracowane pewne koncepcje teoretyczne, o tyle w zakresie przemocy nadal mówi się głównie o podmiotowych

1    sytuacyjnych czynnikach ryzyka czy też o czynnikach zwiększających prawdopodobieństwo jej wystąpienia lub nasilania się.

Sam problem definiowania agresji i przemocy był wielokrotnie i dawno już podejmowany także w polskiej literaturze. Pisali o nim m.in.: Zbigniew Skomy (1968), Adam Frączek (1979) czy Irena Obuchowska (1989, 1993, 2001). Magdalena Czub (1992) dokonała analizy literatury na ten temat, co pozwoliło

na wyodrębnienie kilku obszarów problemowych, które - jak sądzę - do dziś pozostają sporym wyzwaniem dla badaczy i praktyków, bowiem (1) prezentowane w literaturze definicje agresji są skrajnie odmienne, czasami sprzeczne, (2) wielu autorów posługuje się sformułowaniami oddającymi ich

Polskie tłumaczenie ukazało się w 1968 r. nakładem Państwowego Wydawnictwa Nauko-^go w przekładzie Czesława Czapówa.    107