84 85

2. Rodzaje skal ocen

Istnieją różne rodzaje skal ocen możliwe do zastosowania w badaniach pedagogicznych. Tutaj ograniczam się do ukazania tylko niektórych z nich, w tym zwłaszcza skal numerycznych i graficznych oraz skal przymiotnikowych i opisowych.

Skale numeryczne i graficzne

Skale ocen, których stopnie (punkty na skali) wyrażone są cyframi, nazywają się skalami numerycznymi. Są one prostym przetłumaczeniem przymiotników na odpowiednie wartości liczbowe. W przypadku zastosowania np. skali trzystopniowej — cyfra 1 oznacza najsłabsze nasycenie cechy, cyfra 2 jej średnie nasycenia, cyfra 3 nasycenie największe. Nierzadko w skalach tego typu wartości skrajne są odpowiednio opisane. Skala taka, dotycząca częstości spóźniania się ucznia do szkoły może mieć następującą graficzną postać:

Przychodzi zawsze    Bardzo często

na czas    I-1-I-1-I spóźnia się

1    2    3    4    5

Jak widzimy skala numeryczna może mieć jednocześnie postać skali graficznej, będącej linią prostą (poziomą lub pionową, ciągłą lub podzieloną na odcinki) o długości ok. 10-15 centymetrów. W przypadku powyższej skali poziomej i podzielonej na odcinki osoba szacująca stawia odpowiedni znak w miejscu oznaczonym cyframi zgodnie z poczynioną uprzednio obserwacją lub posiadanym zasobem informacji w odnośnej sprawie. Jeśli na przykład uzna, że uczeń spóźnia się, ale „nie bardzo często”, stawia odpowiedni znak przy jednej z pośrednich cyfr: 2, 3, 4 w zależności od uznanego przez nią stopnia natężenia danej cechy. W przypadku linii ciągłej przedstawiającej tylko krańcowe wartości oceny, osoba oceniająca stawia w dowolnie uznanym przez siebie punkcie odpowiedni znak, oznaczający natężenie badanej cechy. Linią ciągłą posługujemy się tylko wtedy, gdy osoba badana zna bardzo dobrze przedmiot oceny. Oto przykład skali graficznej (zob. L.R. Aiken, 1995, s. 274):

Nie poradzi sobie z większością przedmiotów akademickich

Będzie przeciętnym studentem

Będzie nieprzeciętny we wszystkich przedmiotach akademickich

Będzie słaby

w niektórych przedmiotach, a przeciętny w innych

Będzie nieprzeciętny w większości przedmiotów, a przeciętny w innych

W przypadku powyższej skali osoba oceniająca stawia znak x przy stwierdzeniu uznanym przez nią za słuszne. Zwykle charakterystykę osoby ocenianej w sensie negatywnym podaje się z lewej strony danej skali, a w sensie pozytywnym po stronie prawej.

Pewną odmianą skali numerycznej jest tzw. dyferencjał semantyczny, wprowadzony przez C.E. Osgooda i jego współpracowników (1957) w badaniach nad znaczeniem konotacyjnym u różnych ludzi takich pojęć, jak „ojciec”, „matka”, „choroba”, „grzech”, „nienawiść” i „miłość”. Badane znaczenie konotacyjne odnosi się do przeciwstawnych określeń danego pojęcia w skali przeważnie 5-stopniowej. Zadaniem osób badanych jest umiejscowienie na podanej skali interesującego badacza pojęcia zgodnie z ich osobistym przekonaniem. Tak np. w odniesieniu do pojęcia „nauczyciel” lub „wychowawca” można by przeciwstawić sobie następujące m.in. przymiotniki z uwzględnieniem wspomnianej skali:

dobry

wymagający

łagodny

zły

niewymagający

surowy

lub

dobry _:_:_:_:_:_:    zły

wymagający _:_:_:_:_:_:    niewymagający

łagodny _:_j_:_j_j_:_ surowy

85