23 (863)

Istnieją różne rodzaje grup dziecięcych i młodzieżowych. Uwzględniając liczebność, można wyróżnić grupy duże i małe. Grupy duże składają się z kilkuset lub nawet większej liczby osób. Członkowie grupy nie znają się wtedy osobiście i kontaktują się jedynie za pośrednictwem osób spełniających funkcje kierownicze lub organizacyjne. Duże grupy bywają nazywane społecznością. Jej przykładem jest społeczność szkolna, do której należą wszyscy uczniowie danej szkoły.

Grupy małe składają się z kilku, kilkunastu lub kilkudziesięciu osób, a ich członkowie nawiązują bezpośrednie kontakty interpersonalne. Przykładem małej grupy są uczniowie z jednej klasy, uczestnicy wycieczki, osoby należące do koła zainteresowań.

Ze względu na sposób powstania oraz instytucjonalne usankcjonowanie istnienia można wyróżnić grupy formalne i nieformalne. Grupy formalne są wyznaczone przez strukturę organizacyjną danej społeczności, istniejące w niej instytucje społeczne, mają określone zadania oraz system kontroli ich funkcjonowania. Grupą formalną są: społeczność szkolna, wchodzące w jej skład klasy, samorząd uczniowski, organizacje dziecięce i młodzieżowe istniejące na terenie szkoły..

Grupy nieformalne powstają spontanicznie. Nie są one organizowane w sposób zamierzony, a ich istnienie i struktura nie są usankcjonowane instytucjonalnie. Nieformalnymi grupami rówieśniczymi są grupy podwórkowe i osiedlowe. Ich członkami są dzieci zamieszkałe w jednym domu lub osiedlu. Wspólnie spędzają one czas wolny od zajęć szkolnych, nauki oraz prac wykonywanych w domu, wspólnie uczestniczą w zabawach, są zainteresowane określoną formą kolekcjonerstwa, chodzą razem na mecze lub do kina.

Grupami nieformalnymi, powstającymi zarówno na terenie szkoły, jak też poza nią, są tzw. paczki oraz bandy. Ze względu na brak kontroli nad ich działalnością mogą one wywierać niekorzystny wpływ na zachowanie się członków; zaznacza się on na przykład w bandach chuligańskich lub grupach przestępczych.

Członków grupy łączy więź grupowa. W jej wyniku grupa staje się zwarta, spoista, zdolna do skutecznego działania. Dzięki więzi grupowej kształtują się poczucie solidarności z grupą, aprobata jej celów' działania oraz uznanie ich za własne.

W grupach rówieśniczych więź grupowa powstaje nieraz spontanicznie na podłożu wspólnych zainteresowań. Więź grupowa może się również ukształtować pod wpływem otrzymanych poleceń, które członkowie grupy mają wykonać. Sytuacja taka ma miejsce w klasie szkolnej, której nauczyciel poleca wykonanie określonych zadań. Więź grupowa może się również wytwarzać pod wpływem poczucia zagrożenia członków grupy; powoduje ono na przykład powstanie grupy dzieci łączących się dla obrony przed napastującym je agresywnym kolegą.

Grupy rówieśnicze mają określoną strukturę wyznaczoną przez panujący w nich układ stosunków interpersonalnych. Struktura grupy zależy zatem od powstających w niej stosunków współdziałania lub rywalizacji, życzliwości lub wrogości, przywództwa lub podporządkowania się.

W grupie wytwarzają się normy wyznaczające postępowanie jej członków. Mogą one dotyczyć zachowania się w określonych okolicznościach, przestrzegania pewnych zwyczajów, ubioru i innych cech wyglądu zewnętrznego. Normy grupowe odnoszą się nieraz również do przekonań, zainteresowań, aspiracji, hierarchii wartości. Na podstawie przyjętych norm grupowych są dokonywane oceny działalności członków grupy oraz wytwarza się opinia o nich, spełniająca funkcję regulatora ich postępowania oraz upodabniania się do grupy.

W zależności od treści norm grupowych opinia grupy może wpływać korzystnie na zachowanie się jej członków lub też być powodem dewiacji. Z dodatnim oddziaływaniem opinii grupy mamy do czynienia wtedy, gdy spełnia ona funkcję stymulatora czynności prospołecznych, wyraża dezaprobatę dla działań społecznie szkodliwych, pobudza do bardziej efektywnego działania lub podnoszenia jego jakości. Niekorzystny wpływ opinii grupy ma natomiast miejsce wówczas, gdy akceptuje ona działania społecznie szkodliwe, zachęca do ich podejmowania, toleruje małą skuteczność lub niską jakość wykonywanych czynności.

Przynależność do grupy zobowiązuje do wykonywania zadań wynikających ze społecznej roli członka grupy. Różne role społeczne mogą wyznaczać sprzeczne zadania. Na przykład istnieje sprzeczność między zadaniami wynikającymi ze społecznej roli ucznia a zadaniami członka grupy nieformalnej zamierzającej wagaiować lub dokonać kradzieży owoców w ogrodzie szkolnym.

Kształtowanie się kontaktów społecznych w dziecięcych grupach rówieśniczych dokonuje się niejednokrotnie w trakcie gier i zabaw zespołowych wymagających przestrzegania przyjętych reguł. Na tle

47