akty mowy8

208 A. WIERZBICKA

Jeśli mowa o definicjach. Leibnizowskieh, warto zacytować jeszcze jego oryginalną interpretację próśb: „petere — proponere aliąuid tanąnam i bomim dieenti, quod effici possit ab audiente”¹⁸. A więc według Leibniza osoba prosząca widzi swoje dobro w jakimś akcie adresata, gdy tymczasem osoba rozkazująca chce jakiegoś aktu ze strony adresata. Bozróżnie-nie to jest na pewno subTielne, ale nie jest całkiem przekonywające. Trafniejsze wydawałoby mi się przedstawienie tej różnicy między prośbą a rozkazem, o którą chodzi Leibnizowi (jeżeli to jest różnica semantyczna), za pomocą rozróżnienia chcę (w wypadku rozkazu) i pragnę (w wypadku prośby): jmówię: chcę, żebyś to zrobił — mówię: pragnę, żebyś to zrobił.

PYTANIA

Gordon i Lakoff piszą:

Postał, G. Lakoff, Ross i inni wysunęli przypuszczenie, że formą logiczną pytań powinno być PROSIĆ (a, b), POWIEDZIEĆ (b, a, S), a nie PYTAĆ (a, b, S); innymi słowy, proszą, żebyś mi powiedział..., a nie pytam cię... Zaproponowana przez nas analiza próśb potwierdza to przypuszczenie- Porównaj (7) i (2):

(2) a. Chcę, żebyś wyniósł śmiecie.

b.    Czy możesz wynieść śmiecie?

c.    Czy zechciałbyś wynieść śmiecie?

d.    Czy wyniesiesz śmiecie?

(7} a. Chcę, żebyś mi powiedział, czy stary wyszedł.

b.    Czy możesz mi powiedzieć, gdzie jest przystanek autobusu?

c.    Czy zechciałbyś powiedzieć mi, czemu rzuciłeś swoją żonę?

d.    Czy powiesz mi, jak naprawić telewizor?

Każde zc zdań w (7) wyraża pytanie. Jeżeli analizuje się pytania zgodnie z naszą propozycją, jako rodzaj próśb, tłumaczy się to samo przez się¹⁴.

Analiza ta nie wydaje mi się w pełni adekwatna. Sądzę, że pytania \ są blisko spokrewnione z prośbami, ale nie są po prostu rodzajem próśb. /(Nawiasem mówiąc, nie jest dla mnie jasne, dlaczego Gordon i Lakoff uważają pytania za rodzaj próśb raczej, niż np. za rodzaj rozkazów). Zestawmy dwie wypowiedzi:

1.    Powiedz mi, co się stało.

2.    Co się stało ?

Pierwsze można rozwijać, i to na różne sposoby. Można powiedzieć: powiedz mi krótko, co się stało, powiedz mi otwarcie, powiedz mi dokładnie,

: powiedz mi własnymi słowami, itp. Drugich rozwijać w taki sposób nie można. Pod tym względem Co się stało f jest analogiczne do Pytam cię, co się stało, nie do Powiedz mi, co się stało.

¹⁸ Leibniz, op. cit., s. 499.

¹⁴ Gordon, Lakoff, op. cit., s. 4.