amour02

94 Sztuka pisania

tożsamości żadne inne cechy nie były już potrzebne. Podobną metodę stosują często aktorzy charakterystyczni.

Na ekranie pięknie pokazał to przed laty Walter Huston, stary poszukiwacz złota w Skarbie z Sierra Mądre. Dla każdego, kto zna starych poszukiwaczy, a ja znam ich wielu, była to bardzo żywa charakterystyka.

Niektóre gesty czy odzywki, jak „Hej ho, Silver!" Lone'a Rangera lub „To oczywiste, drogi Watsonie" Sherlocka Holmesa, powtarzają dziś miliony ludzi. Na obraz Holmesa składają się również czapka ze skórzanym daszkiem, fajka oraz skrzypce, na których wielki detektyw gra rozwiązując zagadki.

Bohatera noweli charakteryzuje więc jego sposób mówienia, a ponadto ubiór i postępki, oraz wpływ tych postępków na osoby z jego otoczenia. Dokonane ustalenia obowiązują. Bohater musi działać i reagować zgodnie ze swoimi cechami. Musi pozostać osobą, którą sobie wyobraziłeś, w razie jakiejkolwiek niekonsekwencji opowiadanie zabrzmi fałszywie.

Większość postaci historycznych świadomie wynajdywała sobie „znaki identyfikacyjne". Napoleona rozpoznaje się natychmiast po kapeluszu i nawyku trzymania ręki na piersiach, Lincolna po bródce i surducie, Teddy'ego Roosevelta po zębach, okularach i powiedzonku „Świetnie, po prostu świetnie!"

AKCJA. Poznajemy ludzi po tym, jak zachowują się w pewnych sytuacjach.

Mówiąc po prostu, w charakterystyce chodzi o pokazanie, jakiego typu człowiekiem jest postać powieściowa. Im wyraźniej to pokażesz, tym postać będzie żywsza.

O człowieku świadczą zarówno drobiazgi, jak rzeczy wielkie. Nieznaczne, mimowolne ruchy czy gesty zdradzają uczucia lub niepewność.

Każdy postępek, choćby z pozoru nieważny, ujawnia charakter. Niechęć czy niemożność działania mogą być czasem wymowniejsze niż działanie.

Charakteryzowanie postaci to proces ciągły. Jeżeli bohater, jak często bywa, zmienia się w toku akcji opowiadania, to zmiana musi być logiczna, uzasadniona rozwojem wydarzeń.

W realnym życiu istoty ludzkiej są zmienne, chwiejne, jednakże nie aż tak, jak sądzimy W dużej powieści autor może śmiało wprowadzić zmienną postać. W noweli jest to niebezpieczne, bo tajemnicą krótkiego opowiadania jest jeden wątek, jeden temat i wobec ograniczeń formalnych nie ma czasu na liczne przemiany.

Dominująca cecha charakterystyczna i jeden wątek - oto elementy konstrukcyjne krótkich form.

REAKCJA. Można scharakteryzować postać ukazując jej reakcje na ludzi i okoliczności.

W przepięknym opowiadaniu Jacka Londona Meksykanin widać wszystkie fazy takiego charakteryzowania postaci. Już na samym początku, kiedy Meksykanin pojawia się w głównej kwaterze rewolucjonistów, jego postać rysuje się jasno. Ledwie odrósł od ziemi, lecz mimo młodego wieku ma przed sobą cel, od którego za nic nie odstąpi. Twardy, nieugięty, został chyba zahartowany w jakimś ogniu piekielnym. Przybywa znikąd i chce przyłączyć się do rewolucjonistów. Wzbudza podejrzenia, ale w końcu otrzymuje zadanie. Ma wyszorować podłogę.

-    To dla rewolucji? - zapytał chłopiec.

-    Dla rewolucji - odparła Vera.

Rivera spojrzał na wszystkich chłodno, nieufnie, a potem jął ściągać kurtkę. Zdanie podkreślone informuje o reakcji Meksykanina. Później zaś:

Oczy Rivery zapłonęły złowrogo, stał jednak spokojnie. Nie cierpiał wszystkich grin-gos, ale tego gringo nienawidził z mocą, która zdumiewała nazoet jego samego.

Uczucia Rivery są widoczne w każdym momencie opowiadania, lecz najwyraźniej widać je w jego reakcjach na otoczenie i w dialogu, który wyrasta z tych reakcji.

Oto przykład doskonałej charakterystyki, zaczerpnięty z drukowanej w „Sa-turday Evening Post" powieści w odcinkach Murder for Millions pióra Nancy Ru-tledge.

Ojciec. Wiecznie ojciec. Czasami Chad nienawidził Horacego Trimbala jeszcze hardziej po śmierci niż za życia. Zdawało mu się, że słyszy jego złośliwy, trochę suchy chichot.

Pierwsze trzy słowa wyrażają zniecierpliwienie, złość zaostrzoną słowem „nienawidził", zdradzającym prawdziwe uczucia Chada wobec starca, którego zamordował, lecz którego duch prześladuje go uparcie na każdym kroku.

Warto uczyć się od innych, wyszukując w różnych opowiadaniach charakterystyki postaci ze zwróceniem uwagi zwłaszcza na pierwsze myśli, pierwsze wypowiedzi i pierwsze reakcje bohaterów. Przy wyraźnie zarysowanych postaciach i sytuacjach opowiadanie toczy się dalej samo, wynika z wzajemnych konfliktów między ludźmi lub z konfliktowych sytuacji.

SKUTEK. O charakterze człowieka często najlepiej świadczy wpływ, jaki wywiera on na ludzi ze swego otoczenia.

Przykładem niech będzie moja nowela Dutchman's Fiat, opublikowana w „Giant Western". Bohatera widzimy bezpośrednio dopiero na samym końcu, podobnie jak w powieści z lat dwudziestych, Jonathan Scrwner. Przedtem oglądamy go wyłącznie oczami innych. Nazywa się Lock, jest obcy, zabił przyjaciela miejscowych ranczerów, którzy chcą go odnaleźć i powiesić, jeśli nie zginie wcześniej w czasie pogoni.

Ranczerzy uważają Locka za złoczyńcę, może za koniokrada. Sądzą też, że strzelił ich przyjacielowi w plecy. Kiedy jadą jego śladem, powoli zaczyna wychodzić na jaw, kim jest Lock. Ma doświadczenie. Dba o konia. W którymś momencie może zabić paru członków ścigającej go gromady, ale nie robi tego. Później ranczerzy trafiają na źródło, które Lock ogrodził kamieniami. Jest to czyn człowieka odpowiedzialnego, przewidującego, myślącego o innych. Ranczerzy z trudem powstrzymują rosnącą sympatię do Locka. On ułatwia im pogoń, rozpala dla nich ogień, naprowadza na wodę, celowo łamie gałązki przy drodze, którą jechali rysuje wskazujące trop strzałki na piasku. Ranczerzy złoszczą się, niektórzy wręcz wściekają,