Bagrowicz04

i. Pojęcie autorytetu i jego miejsce w kulturze 113

Ameryki Północnej w czasach przed kolonizacją. Przeszłość, która stała się mitem, jest obecna w postaci obyczajów i zwyczajów, form językowych i instytucji. Mogą następować rewolucje, poszczególne autorytety mogą się znaleźć w zagrożeniu, ale wszystko odbywa się w horyzoncie trwałego, niewzruszonego autorytetu całości świata - autorytetu uznawanego za niezmienny. Życie ludzkie określa ten wszechogarniający, wiełopostaciowy autorytet, będący niczym powietrze, którym wszyscy oddychają¹.

Początków zaś samego pojęcia autorytetu, w znaczeniu najpierw społecznym, politycznym i prawnym, zwykło się szukać w tradycji rzymskiej. Senat rzymski - gdzie pojęcie autorytetu miało swą najczystszą postać - uzasadniając prawdziwość swych orzeczeń i zasadność decyzji, odwoływał się do auctoritas patruum. W swym pierwotnym ujęciu pojęcie to nie miało nic wspólnego z fizyczną lub intelektualną przemocą. Przeciwnie, obejmowało wolnego obywatela rzymskiego, który świadomie (racjonalnie) godził się na podporządkowanie racjom wykraczającym poza jego jednostkowy sąd².

Współcześnie mówi się o zmierzchu, upadku lub o wyraźnym kryzysie autorytetów. Problem ten jednak pojawił się o wiele wcześniej. Odrzucenie wszystkich uznanych autorytetów wiąże się zwykle z Oświeceniem. Proces ten zaczął się wraz z reformacją, która kładąc nacisk na własne sumienie każdego człowieka i jego indywidualny sposób rozumienia Biblii, przeciwstawiła się dotychczasowej, zbiorowej tradycji i autorytetowi Kościoła. Zdaniem zaś Karla Jaspersa, dopiero epoka techniczna, jedynie ona, wtargnęła w cały świat autorytetu. Ta nowa technika - która opiera się na przyrodoznawstwie, która wszystko wciąga w swój krąg, która stale postępuje naprzód i która nieustannie się przeobraża - zapanowując nad ludzkim życiem, podważyła wszystkie dotychczasowe autorytety³.

Ale niezmiennie jednocześnie trwa podstawowe zjawisko: człowiek potrzebuje autorytatywnego świata, który będzie nim kierował. W kulturze współczesnej akceptuje się na ogół fakt powszechnej i koniecznej obecności autorytetów w życiu społecznym. Człowiekowi potrzebny jest autorytet, potrzebna jest mu bowiem miara samego siebie. Nie można bowiem dobrze

1

Por. K. Jaspers, Wiara filozoficzna wobec objawienia, przeł. G. Sowiński, Kraków 1999, s. 75-76.

2

   A. Bronk, Rozumienie. Dzieje. Język. Filozoficzna hermeneutyka H.-G. Gadamera, Lublin 1982, s. 287-288.

3

   Por. K. Jaspers, dz. cyt., s. 76-80.