Bilinkiewicz
6

N Psychiatria

Zarys dziejów, kierunki w psychiatrii 31

\\< wtałiowamu się osobowości. nerwicy i psychozy działają ic same tylko o rożnym stopniu nasilenia. Istnieje ciągłość procesu chorobowego ,\f nerwicy do psychozy.

W Polsce propagatorem pragmatyzmu był R. Radziwiłłowie/. (1860- 1929), aśaijcki Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (1920).

Kteniiikicńi filozoficznym. który „odkrył" nowy sposób widzenia rzeczywisto* Jd pacjenta, była fenomenologia i związany z nią cg/ystcncjalizm. Egzystcncjali-\ia L ilinsuangcr (1881-1966) przeniósł do psychiatrii idee M. Heideggera i zapoczątkował r/w. analizę bytu (Dascinsannlysc). Według Binswangera przedmiotem psychiatrii powinien być człowiek jako laki. W przeżycia człowieku należy się wc/uwac. gdy/ nie można do nich dotrzeć metodami biologicznymi, fizykalnymi łub psychologie mymi.

Egzystencjalistą był także K. Jasper* (1883-1969). imior Allgemeine Psycha-paihologic (1913). który przy badaniu zjawisk psychopatologicznych dążył do „uobecnienia" w swojej wyobraźni sianu psycltopatologicznego pacjenta. Metoda la narwana /ostała fenomenologią zastępczego doświadczenia. W Polsce metodę tę stosował A. Kępiński (1918-1972). twórca teorii metabolizmu informacyjnego. Oryginalnym wkładem Kępińskiego do psychiatrii światowej jest koncepcja zaburzeń psychicznych jako rezultatu zakłócenia porządku wartościującego (aksjologicznego).

Olbrzymie znaczenie dla psychiatrii miał ..bunt" wobec dominującej w XIX wieku psychologii świadomości w postaci bchawioiyznni. Autorem „manifestu łwhnwioryslycznego" (1913) był J. B. Wrnson (1878-1958). Wntson uczynił / człowieka rodzaj maszyny biologicznej, sprowadzając zarażeni istotę procesów psychologicznych do obserwowany ch obiektywnie stosunków bodzicc-renkcju. Na powstanie koncepcji Waisom znaczny wpływ wywarty prace W. M. Bechtcrcwa 11857-1927) i I. P. Pawiowa 11849 -1936). W Polsce kierunek ten reprezentował J. Kooorsfci (1903-1973). który wraz z S. Millerem (1903-1942) odkrył instrumentalne odruchy warunkowe. Konnrski był autorem cybernetycznego modelu czynności mózgu

CM momentu, gdy /a istotę choroby uznano zmiany anatomiczne, lekarze ■tracili wwrę w działanie środków farmakologicznych. Wiek XIX był wiekiem chirurgii — najbardziej racjonalnej metody leczenia z punktu widzenia kierunku amuomokimic/ncgo. W psychiatrii ów nihilizm terapeutyczny pogłębiły koncepcje Morela i Kracpelina. Jego konsekwencją stało się uznanie chorych psychicznie za ludzi nie godnych życia. Pogląd ów przedstawili w 1922 r. psychiatra A. Huche i prawnik K. Bowling w pracy Pic Freigabe der Vemkhtung lebaisunwerten Inbau (H.utair znii&irniu istot nie wartych życia). Został on prawnie usankcjonowany w 1933 r. w Niemczech ustawą o zapobieganiu potomstwu oh-fłąłonona dzied/ie/nic. Jej stosowanie spowodownlo podtlanic sterylizacji w Niemczech około 323 tys. osób. Konsekwencją takiego myślenia stało się utworzenie w lipcu 1939 r. tajnej komisji do uśmiercania chorych pod nazwą T-4.

W wyniku lego podczas II wojny światowej zgładzono min. około 27 tys. chorych psychicznie obywateli polskich, zaś tylko w latach 1940-1941 około 70 iy» chorych psychicznie obywateli niemieckich. Chorzy psychicznie Polacy, zagazowani w pzżdrienuko 1939 r. w Forcie VII w Poznaniu, stoli się pierwszymi ttarari zainicjowanej prze/ Niemców akcji zabijaniu ludzi na skalę masową metodami przemysłowymi.

O ile w Niemczech system totalitarny przeznaczył chorych psychicznie na /agiudę. o tyle w ZSRR psychiatria byłn wykorzystywana do celów politycznych i walki ideologicznej. Tz.w. Sesja Pawłowska Akademii Nauk ZSRR t/ain\piruwa-nu przez KC WKP — Koinunistyc/ncj Partii Związku Radzieckiego), przebiegająca p<xl liustcm „Z Pawłowem przeciw Virchowowi", zapoczątkowała wykor/ys-tywanic leorii I. Pawłowa w walce z ..idealistycznymi koncepcjami w psychiatrii"

Kolejny etap wykorzystywania psychiatrii do celów politycznych rozpoczęło stwierdzenie N. CTuus/czowa z 1959 r.. że „w ZSRR tylko człowiek chory psychicznie może występować przeciw socjalizmowi". Pozwoliło to na umieszcza-nic dysydentów w szpitalach psychiatrycznych.

Dlatego m.in. w 1977 r. została zatwierdzona przez Światową Federację Psychiatryczną tzw. Deklaracja Hawajska (druga wersja — 1983). będąca zbiorem wskazań etycznych w pracy Ickurza psychiatry.

Charakterystyczny dla psychiatrii przełomu XIX i XX wieku nihilizm terapeutyczny został przełamany w wyniku znacznego postępu w rozwoju biologicznych metod leczenia, psychoterapii, rehabilitacji, jak również opieki po/as/pitalncj.

Początek rozwoju biologicznego lecznictwa psychiatrycznego związany jest / osobą J. Wagnera -Juurcgga (1857- 1940), który w 1917 r. zastosował malarię trzydniową w leczeniu porażenia postępującego, za co otrzymał Nagrodę NoMa (1927).

Znaczny postęp odnotowano w latach trzydziestych XX wieku, kiedy M. Sakcl (1900-1957) wprowudzil metodę wstrząsów insulinowych (doświadczenia kliniczne rozpoczął w 1933 r.). L. J. Meduno (1896-1964) metodę wstrząsów pcittetra/ulowych (1935). zaś U. Cerletti (1877-1963) i L. Bioi (1908-1964) zastosowali wstrząsy elektryczne (1938). Równolegle nastąpił rozwój psycho-cbirurgji. Jej pionierem bsl h Moru/ (1874—1955). który w 1936 r. wprowadził do praktyki klinicznej leukotomię. a co przyznano mu Nagrudę Nobla (I949L

Przełomowym momentem w rozwoju psychiatrii był rok 1952. od którego rozpoczęła się „era leków psychotropowych". Dominacja psychołarmakołogii w praktyce lekarskiej wywołała dalszy rozwój psychusocjoterapii i psychiatrii społecznej. Pojawił się również kiemnek nniypsychiutryc/ny. którego przedstawiciele krytykowali tradycyjny system lecznictwa psychiatrycznego, a niektórzy negowali nawet istnienie zaburzeń psychicznych.

Innym rodzajem odpowiedzi na dominację kierunku biologicznego było powstanie .szkól i grup głoszących, że przyczyny ..choroby" nic należy szukać w osobie z zaburzeniami psychicznymi, ale u ..patologicznym otoczeniu" (B. Beaclhcim. 1903-1990) czy w zaburzeniach komunikacji w* rodzinie (G. Bateson i grupa Paota Altok

Dziwić może fakt. że dopiero w latach pięćdziesiątych XX wieku zwrócono uwagę na stosunki wewnąir/rod/innc. jako jedną z przyczyn zaburzeń, co zapoczątkownln terapię rodzin i małżeństw.

Obecnie w psychiatrii znów dominuje kierunek biologiczny. Jednakże każdy doświadczony praktyk wie. iż w procesie leczenia ó*ób chorych psyehkznic równie ważne jak wiedza biologiczna są kwestie psyrhołojne/ae i społeczne. Stąd jedynie uwzględnienie wszystkich czynników i zachowanie właściwej dla danej sytuacji proporcji może zapewnić sukces terspetnyt zny.

Wielość czynników etiologiczny cli w przypadku zaburzeń psychicznych, ogra* nic/oność naszej wiedzy patofizjologicznej (czego odbiciem jest stale zmieniająca