DSC02497

270 ton Zalewska

epifanii tajemnicy życia i śmierci, tajemnicy wiecznego powrotu. O ile w wizjach salonowych przyszłość jeszcze nie istniała, była niemożliwa do pomyślenia, o tyle w finałowej scenie powieści zyskuje ona swój progresywny wymiar i otwiera się na nieskończoność. W miejsce początkowej bezczasowośd i czasu rozbitego, w miejsce utraconego poczucia historycznośd pojawia się czas scalony: ciągłość tradycji zostaje odzyskana, a więź z przyszłością - podjęta. Pod zmartwiałą powierzchnią żyda społeczności polskiej, reprezentowanej - niepełnie - w gościnnym salonie zamożnego barona, dało się bowiem odczuć poruszenie zatajonego żyda, wywołane uderzeniem historii o martwy brzeg. Symboliczna wizja pochodu robotników na ulicach Warszawy wyzwala cały łańcuch reminiscenqi i przewidywań, których medium staje wyobraźnia profesora. W myślach Profesora zrodzi się analogia: „Nie spra-wu jeż się tu naprawdę misterium podziemi: odżyte - eleuzyjskie?"¹ W profesorskiej wizji Wanda, która na przyjęciu u Niemanów zjawiła się niedługo po wyjściu z podziemi więzienia zostaje utożsamiona z grecką Persefoną. „Widział ją tam pod kirem pyłu miejskiego, a tym jaśniejszą obliczem dchym, dzierżącą w dłoniach martwych granatu jabłko i kłosów pęk: symbole dwojakiej płodnośd ziemi.”² Wanda staje się antycznym symbolem nieśmiertelnośd, opiekunką kiełkującego ziarna wolności.

Pamiętać jednak należy, że Persefona jako małżonka Hadesa jest boginią świata podziemnego, majestatyczną panią królestwa zmarłych. Jej imię tłumaczone z języka greckiego od ‘phero’ i ‘phonos’ znaczy tyle, co ta, która przynosi zagładę³®. Wyobrażenia artystyczne tej bogini potwierdzają groźny charakter, jaki przypisali je autorzy greccy. Sroga, postawna, zasiada na tronie u boku męża. W ręku trzyma pochodnię, czasem także kłosy, narcyzy, jabłko granatu, a przede wszystkim kwiat maku, którego właściwości usypiające symbolizują coroczne zasypianie ziemi, tak bliskie śmierci, a ich szkarłatny kolor zapowiada zmartwychwstanie po śmierci⁴. Pamiętać przy tym trzeba, iż w misteriach eleuzyjskich jako jedno z głównych bóstw obfitości i płodności czczona była także matka Persefony - Demeter. Identyfikowana z Ceres przez

I Rzymian, Demeter firnowi symbol antycznej cywttzacp, który obfitymi zbiorami zapewni? fó roz7/ój.

W profesorskiej v/*zji - przy nieustannej interferencji Rfn cfeKZyj ■ •kiego - postać WandY postrzegana jest zarówno jako figura feriefony i Demeter. W doświadczaniu krakowskiego wfzjown żadna z tych bogiń nie dominuje. Eh?^1£]^& się tak dlatego, źe w powieści Berenta mit H antyczny nie ma stałych ról i relacji interpersonalnych. Role r.'.tyczne

■    mogą stać się udziale¹¹¹ każdego, ale też od każdego zależy sposób ich I podjęcia. Bohaterką, która podejmuje rolę mityczną jest Nina. Już od I" początku powieści S2?czególnie starannie podkreślana jest uroda i wy-

■    gląd zewnętrzny bohaterki. Dziewczyna ta policzki ma „jak jabłka"⁴®

■    czy wprost „jabłkowi”^{5 6 7}- Bije od niej zapach świeżych owoców.

W bliskości tej kobiecy uderza! w niego wiew świeżyzny jak od owoców, a zarazem skwaru, w ktłóiym one dojrzewają; jakaś tryumfująca wegetatywnośc bujnego żyda, Ieniv/^a od słowa, ciężka od głosu i gestu - jak w letnie południe⁶.

A gdy się odżyw#*³¹

Krwiste wargi rozchody ^S1? ^w uśmiechu długą szczeliną, jak pękający owoc granatu, a słowo z inich wyłuskało się dężkie, soczyste, jak purpurowe tego granatu ziarno; rozk^cw*^,ty policzki⁸.

Uczestnicząc w nⁿⁱtorytuale inicjacji i wtajemniczenia - pogrążona w nieświadomości nl^a początku balu, zdobywa w ciągu nocy bolesną ( wiedzę. To ona przed*^e wszystkim błądzi w poszukiwaniu prawdziwego I „ja”, próbuje określić* swoją tożsamość: „W zalęknięniu instynktów sta-\ wała się przed nią właściwa tajemnica życia: zagadka samej siebie”⁹, f Potwierdzeniem tego³ J^est występująca kilkakrotnie scena przeglądania • się w lustrze. Nina #taje przed zwierciadłem nie dlatego, żeby podziwiać własne wdzięki*- ale aby zobaczyć obraz samej siebie. Bohaterka , swoją młodość i ene-^rg*ę niestrudzenie przeciwstawia niemocy ducho-[ wej i marazmowi pozostałych. Nie ulega fascynacji grozą i złem, jest

1

   Tamże. s. 305.

2

   Tamże, s. 311.

3

   Porów. R. Graves. Mity greckie. Prze). H. Krzeczkowski, Warszawa 1968, s. 95.

4

   Porów. J. Schmidt. Persefona [w tegoż] Słownik mitologii greckie) i rzymskiej, prze). B. Sięk. Katowice 1992, s. 244.

5

   W. Berent. Ozimiiufl- OP- cit- ^s- ¹¹

6

   Tamże, s. 11.

7

   Tamże, s. 6.

8

   Tamże, s. 7.

9

   Tamże, s. 227.