Choroby lasu0030 jpeg

Na granicy życia i śmierci (fot. Anna Żólciak)

Na poziomie komórkowym informacja o pogorszeniu się stosunków wodnych w korzeniach przekazywana jest za pomocą indukowanych zmian stężenia kwasu abscysynowe-go (ABA) w aparacie szparkowym liści, co powoduje uruchamianie zjawiska kompensacji (np. pozbywanie się nadmiaru liści).

Zdolność drzew i drzewostanów do przetrwania stresu jest cechą określającą ich przeżywalność. Wynika ona ze stanu wewnętrznej mobilizacji układu do przezwyciężenia obciążenia - lub do zniesienia skutków jego oddziaływania. Aktywność tej mobilizacji jest z kolei określana przez charakter stresora - jego abiotyczne lub biotyczne pochodzenie, zaś efekt wyraża się nieinfekcyjną, infekcyjną lub kompleksową (złożoną z wielu czynników') postacią choroby lasu.

Czym zatem są choroby lasu?

Dobre lata dla wina - dobre lata dla owadów; zle lata dla wina - dobre lata dla grzybów

- porzekadło francuskich producentów wina

Choroba lasu ma nie tylko sens biologiczny, wyraża także wymierne zmiany o charakterze podmiotowym, ważne z punktu widzenia działalności gospodarczej człowieka. Pojęcie choroby lasu odnoszone jest bowiem przede wszystkim do lasów' gospodarczych. W przeszłości działalność gospodarcza człowieka nakierowana była na trwale uzyskiwanie dochodu z lasu, co prowadziło do głębokich, często nieodwracalnych, przemian w składzie i funkcjonowaniu naturalnych ekosystemów' leśnych. Przypomnieć należy, że pod koniec XIX wieku, w miejsce bogatych drzewostanów wielogatunkowych usuwanych zrębami zupełnymi powstawały z sadzenia (od 1880 r.) monokultury gatunków iglastych. Dąb, jodła, buk, jawor czy jesion i wiąz, stanowiące naturalny skład gatunkowy drzewostanów; zastępowane były niemal wyłącznie świerkiem na pogórzu i w górach, a sosną na nizinach, często z nasion pochodzących z innych obszarów' geograficznych.

W wyniku zaistniałych zmian, zarówno w regionach górskich, jak i na niżu, uaktywniły się nieznane dotychczas procesy szkodotwórcze. Zniekształcenie struktury gleb i ich aktywności biologicznej oraz sldad gatunkowy drzewostanów' niedostosowany do warunków lokalnych sprzyjały procesom erozyjnym, wzrostowi podatności na niskie temperatury i suszę, powstawaniu śniegołomów' czy wiatrowalów. W zniekształconych zbiorowiskach uruchomione zostały zjawiska chorobowe z udziałem owadów' i grzybów patogenicznych, prowadząc niejednokrotnie do zjawisk gradacyjnych i epifitoz. W podobny sposób następowały zmiany w monokulturowych drzewostanach iglastych zakładanych po I i II wojnie światowej na nieużytkach i gruntach porolnych. Przyjmowano przy tym, że powstające zbiorowiska (które de facto strukturalnie zbliżone były do agrocenoz) stanowić będą formę przejściową i po ich usunięciu powstaną typowe ekosystemy leśne.

Obecnie znaczną część drzewostanów w naszym kraju cechuje niezgodność składu gatunkowego z warunkami siedlisk leśnych oraz niewłaściwa struktura wiekowa i przestrzenna. W wielu drzewostanach układy siedliskowe są zniekształcone, zaś gleby zdegradowane; wiele jest drzewostanów bardzo przerzedzonych lub znajdujących się w fazie rozpadu. W lasach gospodarczych oznacza to ponoszenie znacznych nakładów' na ich rewitalizację i ochronę oraz na odtwarzanie właściwych struktur ekosystemu leśnego.

Istnieje wiele określeń zwyczajowych zawierających w sobie odniesienie do pojęcia choroby.

Znana jest choroba głodowa drzew; określająca stan, w którym następuje duży spadek bieżącego przyrostu drzew' na wysokość i grubość, przerzedzenie koron, zamieranie wierzchołków; zanik korzeni aktywnych - z jednoczesnym uwrażliwieniem ich na ataki owadów'

61