Choroby lasu0032 jpeg

„Las” na pustyni (industriogenicznej) - trzcinnik i pojedy ncze drzewa

Kompleks nieszczęść - grunt porolny, monokultura, susza, huba korzeni owady...

tycza cieśli (Acanthocinus aedilis) i rębacza pstrego (Rhagium inc/uisitor), „dobijających” drzewostan wspólnie z opieńkami i korzeniowcem wieloletnim;

•    gradacja boreczników: sosnowca (Diprion pini) i podobnego (D. simile) w latach 1950-1960 w Polsce południowej, w wyniku której nastąpiło zniszczenie igieł sosny. Jakkolwiek po załamaniu się gradacji nastąpiła regeneracja aparatu asymilacyjnego, jednak w latach 1959-1960 młode pędy zaatakował grzyb Cenangium femiginosum i wiele drzewostanów- zamarło;

•    pełna defoliacja dębów w 1972 r. po żerach zwójki zieloneczki (Tortrix viridana\ pię-dzika przedzimka (Operophtera brumata) i zimowka ogołotniaka (Erannis defolia-ria). W wyniku regeneracji nastąpiło odtw-orzenie koron, jednak okres lata sprzyjał infekcji wszystkich młodych liści i pędów przez M. alphitoides - sprawcę mączniaka dębu - oraz uaktywnieniu się opieniek.

Choroby lasu to przede wszystkim choroby kompleksowe (wieloczynnikowe) - charakteryzujące się udziałem wielu czynników stresowych i sprawczych, często występujących równocześnie, oddziałujących synergicznie (obecność jednego czynnika wzmaga aktywność innego) na poszczególne elementy ekosystemu leśnego. Istotną rolę w- ich przebiegu odgrywają zakłócenia w bilansie wodnym (susze, wahania poziomu wód gruntowych), długotrwałe nękające występowanie wielu gatunków- owadów leśnych oraz ich wzmożone występowanie w formie gradacyjnej czy też stała obecność patogenów korzeni - opieniek i korzeniowca wieloletniego. Wszystkie te czynniki mają istotny wpływ-, choć o różnej intensywności, na powstawanie i przebieg zjawisk chorobowych i procesów- szko-dotwórczyeh w różnych drzewostanach. Ze względu na powszechność występow-ania na

Zamarli/ drzewostan świerkowy w reglu górnym Gór Izerskich (fot. Andrzej Gorzelak)

dużych przestrzeniach i na intensywność powodowanych szkód, zjawiska te można zaliczyć do chorób lasu. Notowane były wcześniej, jednak od lat pięćdziesiątych, a więc w czasie ostatniego półwiecza, w drzewostanach nie tylko gospodarczych wystąpiły zjawiska chorobowe związane kolejno z: zamieraniem wiązów; jodeł, dębów; świerków; buków; jesionów' czy topól. Istotną, a niejednokrotnie kluczowy rolę w przebiegu chorób wieloezynnikowych odegrały zanieczyszczenia przemysłowe i anomalie pogodowe.

Szczególne znaczenie dla lasów; leśnictwa oraz społeczeństw' Europy Środkowej miało w niedalekiej przeszłości zjawisko nazwane zamieraniem lasu (Waldsterben, Forest Decline), którego klęskowa nasilenie obserwowano pod koniec lat siedemdziesiątych i na początku osiemdziesiątych. Na wielkich obszarach leśnych obserwowano wówczas redukcję witalności u co najmniej 10 gatunków' drzew; niezależnie od warunków glebowych i klimatycznych. Uszkadzane były nie tylko drzewa, ale las jako całość. Ze względu na aspekty społeczno-polityczne było to jedno z najbardziej przebadanych zjawisk chorobowych, zaś poszczególne grupy uczonych głosiły autorskie hipotezy. Należały do nich: hipoteza kwaśnych opadów; oddziaływania ozonu, niedoboru wapnia i magnezu, nadmiaru związków azotowych, hipoteza infekcyjna, suszy, oddziaływania klasycznych imisji SCb, błędów hodowlanych i wiele innych, podsumowanych w efekcie kompleksową teorią stresu. Była ona m.in. podstawą opracowania przez Maniona (1981 r.) spiralnego modelu wieloczynnikowej choroby lasu, zakładającej równoczesne, synergiczne współdziałanie wielu czynników stresowych, grupowanych zwykle jako czynniki predys-pozycyjne, inicjujące i współuczestniczące. Obecnie jest to jedna z licznych teorii chorób kompleksowych, zaś obszerne omówienie tych teorii znajdzie zainteresowany Czytelnik w' tomie II, cz. 1, str. 387-412 materiałów' Kongresu Leśników Polskich.

65