DSC05024

XXXIV l H \K KKTt RN Sh KA 1 \SOKi ZOSt |

XXXIV l H \K KKTt RN Sh KA 1 \SOKi ZOSt |

mow tewncj w idoc/nc jest także w kompozycji pocwcłwego i Zwierciadła jako oMd N\uad«

Upodobanie do porządkowania i sortowania

d.ielą m; na księgi, te na kapituła, które składają się z rozdzia łów s avvi.-iał jest zatytułowany, opatrzony na marginesie notą. która pozwala zorientować się w treści akapitu. Oprócz te_Uo w    planowo rozmieszczono drzeworyty, a do Zwierciadła

dołączono dwa różnie ułożone spisy treści, które pozwalają szybko odszukać zadany fragment. Ilustracje towarzyszą Zwierzyńcowi «w zależności od wydania od 280 do 311 drzeworytów) i Postylli Ss 85 :.ustncii), osobny spis treści mają też Postylla, Wizenmk i Apocałypsis.

Niedoceniana jest zw łaszcza rola drzeworytów. Dzieła Reja należą do najpiękniejszych i najbogatszych druków' staropolskich'⁵. Rej zdawał sobie sprawę z roli ilustracji w kształtowaniu procesu d>dakt>cznego. Ich układ ma znaczenie, ponieważ drzeworyty zasadniczo odpow tadają treści kapitulów w Zwierciadle i treści pery-kop oraz komentarzy w Posty lli. Stanowią więc przede wszystkim objaśnienie treści wy kładu, tworząc swoisty, odrębny tryb przekazu i narzucając inny typ narracji. Umieszczenie ich na początku po tytule kapitulum lub kazania, a przed tekstem właściwym) od-gjywa rolę zapow iedzi treści, zastępuje argument i jest zarazem

Do najważniejszych opracowań należą: M. Reichstein, Trzy drzeworyty „Zwierciadła" Reja nydane u Mikołaja Wirzbięty w r. 1567, Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie, t. 12 (1932); ten-i c. Mikołaja Reja .. Zwierciadło " z r 1567pod względem ikonograficznym. Biblioteka Towarzystwa Miłośników Książki, nr 18. Lwów 1935; Zbiór podobizn zasobu drukarskiego tłoczni polskich XI7 stulecia. Fasciculus X. Zeszyt: Maciej Wirzbięta Kraków 1555/57-1605, red. i oprać. A. Kawecka--Gryczowa, Wrocław 1974; Drukarze dawnej Polski. Od XV do XVIII wieku. t ! Małopolska, część 1 Wiek XV-XVI, praca zbiorowa pod red. A. Kaweckicj-Gryczowej, Wrocław 1983.

PISARZ MORALISTA

rodzajem summy. Ryciny ułatwiają zatem rozpoznanie tematu i jednocześnie są jego streszczeniem. Dzięki charakterystycznemu rozmieszczeniu i stosunkowo dużym formatom czytelnikowi łatwiej także znaleźć żądany fragment. Poza wymienionymi, pełnią więc funkcję informacyjną, czyli upodabniają się pod względem roli do marginaliów i spisów treści.

Pisarz moralista. Nie przenikliwość Modrzewskiego pozwoliła Rejowi stać się publicystą i nic talenty Skargi spowodowały, że stał się popularnym świeckim kaznodzieją

Przekonany o swojej misji, nic ustawał w wysiłkach, by nauczać prawdziwej wiary, wskazywać, w jaki sposób żyć poczciwie i jednocześnie zadbać o sprawy ogółu Twórczość Reja ma więc w zdecydowanej części charakter parenetyczny, dzieje się lak zarówno wtedy, gdy pisarz skupiony jest na konstruowaniu postaci modelowej (jak w Wizerunku czy Żywocie człowieka poczciwego), jak i wówczas, gdy zalecany sposób postępowania wynika z. charakteru dzieła (Postylla). Stworzony przez pisarza zbiór facecji również nawiązywał do parenezy średniow icczncj i renesansowej, uciekając się do „żywiołu pomocniczego” tj. apoftegmatów, bajek, anegdot, diktów' gnomicznych^2<*.

Nie był Rej odosobniony w swojej twórczości. W XVI w. mnożą się rozmaite „zwierciadła", w których portretuje się dworzan, senatorów czy króla. Do najsłynniejszych dzieł polskich okresu renesansu należą Dworzanin polski (1566) Łukasza Górnickiego, De optima senatów (1568) Wawrzyńca Goślickiego i zamieszczony w Żwierciadle Żywot człowieka poczciwego. Parcnetyka Reja opiera się z jednej strony na konwencjonalnych chwytach literatury tego rodzaju, z drugiej charakteryzuje większą konkretnością wzorca, jest nim bowiem średniozamożny, żonaty szlachcic ziemianin ²⁷. Nagłowiczanin koncentrował się wokół kilku pojęć: cno-

^:6 W. B r u e li n a I s k i. Rozwój twórczości pisarskiej..., op.cit., s 112.

²⁷ Szerzej: II. Dziechcińska, Szlachcic idealny w „Żywocie <-«>* wieka poczciwegoczyli narracja perswazyjna, „Pamiętnik Literacki 1969, z. 4.