DSCF1139

postowi Ii

wynikają inne, zasadnicze elementy tego, co w Polsce nazywało się „kwestią żydowską”. O ile mi wiadomo, na kastowy charakter społeczności żydowskiej w Polsce (a i w innych krajach) uwaga dotychczas nie była zwrócona. Mnie w tym pomogło zapoznanie się z rzeczywistością mej drugiej ojczyzny—Stanów Zjednoczonych. Wspaniałe badania prowadzone tu w zakresie stosunków międzygrupowych — międzyrasowych, międzyetnicznych, mię-dzyklasowych itd. — olbrzymia literatura, jaka tu na tym tle powstała — wszystko to pozwoliło mi spojrzeć na kwestię żydowską w Polsce i od innej strony. Książka ta jest w pierwszym rzędzie owocem mych doświadczeń amerykańskich. Ameryka, wspaniała praca amerykańskich uczonych i tych uczonych europejskich, którzy, jak Myrdal, otrzymali tu idealne warunki do swobodnej pracy badawczej, walnie przyczyniły się do powstania tej książki. I za to składam korną podziękę mej drugiej ojczyźnie.

NOTA EDYTORSKA

„Książkę Żydzi w kulturze polskiej — pisał Aleksander Hertz w Wyznaniach starego człowieka — uważam za opus magnum mego życia. Jest to rzecz chyba najbardziej osobista ze wszystkiego, co w mym życiu napisałem. [...] Gdy książkę tę pisałem, miałem za sobą prawie dwadzieścia lat życia w Stanach Zjednoczonych. Moja «amerykańskość» była więc już wyraźnie uformowana, I stąd ta książka o Żydach w Polsce, ta próba postawienia jakiegoś — choćby bardzo mizernego i nieudolnego — pomnika społeczności, której przecież i ja sam byłem jakąś kiepską cząstką, społeczności, która była żywa i żyć tragicznie przestała, ta próba jest tak bardzo związana z Ameryką, jej atmosferą, z tym, co w tym kraju jest wielkie i co w nim jest małe” (Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1979, s. 93). Zacytujmy też drugi fragment Confessiones Hertza rzucający światło na genezę niniejszej książki: „Nigdy nie zapomnę intelektualnego przeżycia, jakim stało się dla mnie przeczytanie Campo di Fiori Czesława Miłosza. Możliwe, że bez tego wiersza moi Żydzi w kulturze polskiej nie byliby napisani lub wyglądaliby inaczej...” (s. 97).

Pierwsze wydanie Żydów w kulturze polskiej ukazało się w czerwcu 1961 roku nakładem Instytutu Literackiego w Paryżu. Konstanty A Jeleński pisał wówczas do Jerzego Giedrpycia: „Z wielką przyjemnością i zainteresowniem przeczytałem książkę Hertza. Zastosowanie socjologicznej analizy do problemu żydowskiego od strony pojęcia kasty ogromnie udane i potrzebne. Jest to naprawdę dobra książka, jakże w Polsce potrzebna!”

319