DSCF6697

SpKwC. S.‘WHK) I klUCffl w OZNACZANIA OWADÓW

WWfciloni w silnie zwężone, stylłkowate nasady. Oczy nie stykają się _Zli ^

powierzchni głowy. Szerokość cłemlonła jest wyraźnie więk_s,_lJⁿ* mreheld oka złożonego, przez co głowa od strony grzbietowej przyjmuje zbliżony do prostokąta. Ruchliwy odwłok jest bardzo cienki (także u nasadyj _t «vdkitmy. tylko na wierzchołku lekko rozszerzony. Obłe pary skrzydeł naftuj bezbarwne l przezroczyste, tylko u samców świteziankowatych zabarwione całko*,^ (Świtezianka dziewica Calopteryx vfrgo L) lub częściowo (świtezianka błyszc^ Ca>opteryx spJendensj na kolor ciemnoniebieski. Ciało, a zwłaszcza odwłok, _Jts, często z charakterystycznym wzorem barwnym, który może być pomocny oznaczaniu gatunków. Błękitne z czarnym wzorem tą najczęściej samce z rodziny łukowatych, podczas gdy samice cechuje mniej kontrastowe, brązowe ubarwienie

Wydłużone i cienkie larwy cechują się obecnością trzech apikalnych listkowa^    !

skrzdotchawek.

Wazki te latają stosunkowo słabo 1 powoli, nłekłedy zaledwie unosząc się nad powierzchnią. Spotykane są bezpośrednio nad wodą (głównie świteziankowate) tub z daleka od jakichkolwiek zbiorników wodnych np na polanach leśnych, łąkach przy drogach (łątkowSte i pałątkowate)

WAiW R&NOSKRZYOLE (ANIZOPTERA). Znacznie większe i mocniej zbudowane owady (ryc. 70 c, dj. Skrzydła w położeniu spoczynkowym rozstawione są szeroko na boki oda. Przednia ich para jest smuklejsza 1 u nasady mniej rozszerzona, natomiast druga, odsunięta i niezłączona z pierwszą, jest od niej wyraźnie szersza, zwłaszcza    \

w części nasadowej. Szerokość ciemienia jest znacznie mniejsza od szerokości oka ztożonegp. Oczy nie stykają dę ze sobą (gadziogiówkowate Gomphidae), stykają się tylko w jednym miejscu na ciemieniu (szłdamikowate Cordulegasteridae) lub łączą się ze sobą na pewnym odcinku (żagpicowate Aeschnidae. szklarkowate Corduliidae i wałkowate libeiluiidaej. Odwłok stosunkowo cienki l wydłużony, lecz często jest zgrubiaj u nasady, łub cały mocno grzbletobrzusznle spłaszczony (np. u ważki płaskobrzuchej libellula depressaLJ. Samce mają zwykle grzbietową powierzchnię odMoka pokrytą błękitnym nalotem, a samice brązową z niewyraźnym wzorem. Skrzydła są jasne i przezroczyste i tylko niektóre gatunki mają na nich charakterystyczny wzór barwny w postaci np. podwierzchOłkowych ciemnych przepasek (szabłak Sympetrum paedemontanum Wl.J, ciemnobrązowych wydłużonych plam nasadowych (ważka pfeskobrzuchaj, co najmniej dwóch brązowych plam na każdym skrzydle i przyciemnionej nasady tylnego skrzydła (wazka ateroptama UbelWa ąuadrimaculata L) lub Intensywnie żółtych, szerokich części nasadowych skrzydeł (szabłak Sympetrum flaveolum L.J. Larwy krępe (zwłaszcza u wałkowatych) i pozbawione zewnętrznych skrzelolchawek.

Są to szybko i wytrwałe latające owady, często odbywają sezonowe przeloty inp. ważka płaskobrzucha). Spotykane są przeważnie z dała od zbiorników wodnych, nawet na tfleach dużych miast (wałkowate i żagniccrwatej. Niektóre z nich są pod

16 notowanych w Polsce, na świecie ok 2500 dorastają do ok. 30 mm ukryty, przeważnie nocny, wszystkożeme w ludzkich domostwach, także w Środowiskach leśnych i łąkowych

5.3. Karaczany (Blałtoptera, Blattodea)

Liczba gatunków -Wielkość -Tryb żyda -Występowanie —

Wymienione gatunki —

Cechy charakterystyczne -

karaczan wschodni, przybyszka amerykańska, bezżylka, prusak, zadom ki

przedplecze przykrywające głowę i bardzo długie czułki

Należą tu owady średniej wielkości, rzadziej duże, dorastające do około 30 mm (karaczan wschodni Blatta orlehialls L.) a nawet więcej (przybyszka amerykańska (Peiiplaneta amerlcana L.j. Mają ciało silnie grzbleto-brzusznie spłaszczone I często

Ryt. 71. Karaczany (Blattoptera): A - prusak Blattella german,ca (Pseudo-mopidae); B - zadomka polna Ectobius lapponicus, samica (Ectobiidae),

C - zadomka leśna Ectobius syhcstris, samiec; A wg Remane et a). 1976;

B, C wg Bazyluk 1977, zmienione

ubarwione ciemnobrązowe. Głowa prawie w całości ukryta jest pod tarczowatym l bardzo szerokim przedpłeczem (stąd inna nazwa rzędu — hełmcej. Szczectmaste i ruchliwe czułki są wieloczłonowe i sięgają wierzchołka odwłoka. Przednie skrzydła są mocniej schitynlzowane i ciemniejsze. Mają one przeważnie wyraźnie widoczne, gęste użytkowanie, z licznymi, rozwidlającymi się żytkami podłużnymi. Tylko u bezżyłki Phyllodromica maculata Schreb. użytkowanie jest słabo dostrzegalne.

Skrzydła cechcęe zmienna długość, zależna od gatunku i płci karaczana, niekiedy przykrywają one od góry cały odwłok (np. u samców przybyszki), częściej jednak wykazują różny stopień redukcji, aż do prawie niewidocznych luseczek (u samic karaczana wschodniego). Tylne skrzydła są przeważnie szerokie i błoniaste, z gęstym podłużnym użytkowaniem I w spoczynku całkowicie ukryte pod przednimi skrzydłami. Często spotykane u karaczanów formy krótkoskrzydłe, czyli brachypteryczne, mają tylne skrzydła niemal zupełnie uwstecznlone (bezżylka, karaczan wschodni). Wszystkie

11