DSCI0460

GATUNKI LITERACKIE GATUNKI LITERACKIE

GATUNKI LITERACKIE GATUNKI LITERACKIE

Opowiadanie

Gatunki ooickie;

to krótki utwór zt zwięzłą.

mocno zarysowanq akcją. Ukształtowana została we Włoszech w okresie renesansu. W Polsce jej rozkwit nastqpił w drugiej połowie XIX wieku, w okresie realizmu. Fabuła noweli jest przejrzysta, jednowątkowa, zwykle o dramatycznym charakterze. Do minimum ogranicza się charakterystykę bohaterów, opisy czy dodatkowe epizody. Od zawiqzania akcji wydarzenia zmierzajq do punktu kulminacyjnego, czyli momentu najwyższego napięcia, po czym następuje rozwiqzanie akcji. W literaturze polskiej nowele pisali Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka i Stefan Żeromski.

to krótki utwór napisany prozq. Od podobnej do niego noweli róż- , ni się bardziej swobodnq kompozycją, która pozwala na wprowadzenie epizodów, dygresji i opisów przyrody. Fabuła opowiadania jest jednowątkowa, a narrator często ukazuje swój stosunek do świata przedstawionego (może też opisać sytuację, w jakiej się sam znajduje — tzw. sytuację narracyjną). W Polsce jako gatunek opowiadanie ukształtowało się dopiero w XIX wieku. Pisali je m.in. Stefan Żeromski, Maria Konopnicka i Jarosław Iwaszkiewicz.

[5022^3 to obszerny utwór napisany prozą. Cechuje ją swobodna forma - nie istnieją ścisłe zasady, według których należy jq pisać. Jej fabuła jest wielowątkowa i występuje w niej duża ilość epizodów, akcja zaś opiera się na mocno zaakcentowanym konflikcie i posiada wyraziste rozwiązanie. Narrator posługuje się klasycznym sposobem narracji oraz innymi formami wypowiedzi — dialogiem, mową zależną. W powieści występuje wiele postaci, a ich losy ukazane sq na tle społecznym, ekonomicznym i obyczajowym. Na świecie powieść pojawiła się w XVII wieku (Miguel de Cervantes). Jako gatunek utrwaliła się w XIX wieku (Tomasz Mann, Honore de Balzac, Stendhal. Gustave Flaubert).

to krótka historyjka opowiadająca o jakimś specyficznym wydarzeniu lub zdarzeniu z życia konkretnej postaci. Może być częścią większego utworu. Popularne są także zbiorki anegdot publikowane w cyklach tematycznych.

■asna to krótki utwór pisany wierszem lub prozą zawierający treści dydaktyczne i prawdy życiowe. Jej zadaniem jest przekazanie w formie morału pewnej ogólnej prawdy o człowieku i jego cechach. Szczególnie popularne są bajki, w których zwierzęta stanowią alegorię konkretnych ludzkich przywar (np. osioł — głupotę, lis — przebiegłość). Bajki tworzył żyjący w starożytnej Grecji Ezop (VI w. p.n.e.) W Polsce pisali je m.in. Ignacy Krasicki i Julian Tuwim.

to dłuższy utwór epicki, który przedstawia dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle ważnego dziejowego momentu. Przeważa w niej ton podniosły i patetyczny. Prawzorem epopei były „Iliada* i „Odyseja* Homera. Zwykle jednemu eposowi w danym kraju przypada miano epopei narodowej, utworu najpełniej oddającego charakterystyczny rys narodu.

W Polsce jest to „Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza. W epopei występuje wszystkowiedzący narrator, który zachowuje obiektywizm i dystans do świata przedstawionego, j

to opowieści, które mogą zawierać elementy fantastyki. W średniowieczu związane były z żywotami świętych — ukazywały ich czyny i życie (np. datowana no XV wiek „Legenda o św. Aleksym*). Tematem legend były też zdarzenia historyczne lub mityczne — np. „Legenda o królu Popielu*. Pod koniec XVII wieku wprowadzona została tematyka ludowa.

Gatunki lirvcmox

urna to utwór tematyczny o podniosłym, poważnym charakterze. Wywodzi się z poezji greckiej, gdzie pełnił rolę pieśni lamentacyjnej. W elegii podmiot liryczny

--------iMs&M