DSCN1711

60 Ideały wiedzy naukowej

^wywacje uzasadnienia tych

yfwnłiiiar* na A* ^

Ideały wiedzy naukowej, zob. deter-minizm w socjologii, paradygmat.

Ideologia, zgodnie z etymologią jest to nauka o ideach. W socjologii pojęcie to odnosi się do systemu twierdzeń i poglądów uzasadniających interesy jakiejś grupy (narodu, klas, partii, grup zawodowych itp.). Badania nad ideologiami wywodzą się z nurtu historiozoficznego, w którym rozpatrywany jest wpływ idei na rzeczywistość społeczną. Główny nacisk kładzie się tu na badanie czynników warunkujących powstawanie określonych idei oraz systemów wierzeń, a także sposobów tch rozprzestrzeniania się i pełnione funkcje. Dostrzegając wpływ uznawanego światopoglądu na działania społeczne, rozpatrywano oddziaływanie idei na organizację kultury i życia zbiorowego [§, Czarnowski 1982, s. 79-165). Zmiany idei uznawano za podstawę procesów rozwoju społecznego - przykładowo tzw. prawo trzech stadiów Augusta Ćomtc’& Orientacja marksowska akcentuje rolę ideologii w walce klas. Analizuje się sposoby panowania ideologicznego (obok panowania ekonomicznego i politycznego) klasy rządzącej, zmierzające do usprawiedliwienia istniejących nierówności społecznych. Równocześnie tworzy się tu ideologię klas upośledzonych (zwłaszcza proletariatu), uzasadniającą konieczność zmiany istniejącego ustroju.

Klasyczne rozważania na temat ideologii zawarte są w pracach Yilfreda Partio. Szczególnie istotne znaczenie ma rozróżnienie residuów i derywacji. Residua (lub rc-zydua) to Taktyczne motywy, dążenia i cele działania jednostek lub grup. które nic są nawet uświadamiane przez podmiot działania, a wyras' i najniższych upiększające

ideałów i wartości ogólnospołeczni Wszelkie stanowiska teoretyczne i w; poglądowe, w tym naukę i filozofię,^ należy - w myśl stanowiska V. Partio._# derywacje.

Karl Mannheim wskazywał, tt glón_G funkcją ideologii jest podtrzymywanie» niejącego porządku społecznego. Nalania w utopiach (które także można traktory jako rodzaj ideologii) zmierza się do zmiany istniejącego porządku. K. Mannheim, zajmując się podstawami socjologii wiedzy, rozpatruje związki między interesami pupo wym i a sposobami myślenia i tworzonymi ideami. Wyróżnia partykularne i tonhs pojęcie ideologii. Ujęcie partykularne odwołuje się głównie do „psychologii interesów”, a więc zmierza do znalezienia związku między interesami a głoszonymi ideami. Natomiast w ujęciu totalnym (lub radykalnym) zmierza się do ustalenia specyficznych cech struktury świadomości danej epoki lub zbiorowości.

Stanisław Ossowski, analizując losy rc-

ścijaństwa i marksizmu), wskazuje na prz kształcenia dokonujące się w ich obręt z chwilą, gdy dana ideologia staje się idc logią panującą. Niektóre hasła, pogiąć idee, w imię których dana grapa zdobyi władzę, później stają się „niewygodn i dlatego poddawane są reinterpretacji. godzącej ich pierwotny radykalizm.

Wyniki niektórych badań w obręt psychologii społecznej mogą mieć zasta wanle do wyjaśniania skuteczności wpły (lub jej braku) oddziaływań propagaiu wych. Szczególnie przydatne są do tc celu ustalenia odnoszące się do ksztaltov ma i zmian postaw. Stanowić one mc pwhtąwę oddziaływań socjotechniczny

J McS    przez Willia

J ■ McGu.ro a tzw. efekt uodpornienia _s