DSCN1779

Operacjonalizacja 127

^ integralnie związane z sobą. lecz z któ-nth każde ma własny i inny modus realne-p^cia" [P. Rybicki 1979, s. 571 ]. (A.S.)

agregat, artefakty, dcterminizm w socjolo-4 fakt społeczny, grupa społeczna, indywi-iulian metodologiczny, koncepcje człowieka »socjologii, naturalizm—antynaturalizm, proce-aśinn. socjologia, socjologia rozumiejąca, spo-tóaswo. subdyscypliny w socjologii, zbioro-niSć społeczna Ijaatura:

Daprcel Ł. 1969. Traktat o moralności', PWN, Wąsowu.

Majka J., 1982, Filozofia społeczna, Wyd. Wrocławskiej Księgami Archidiecezjalnej, Wro-ctow.

Mżmk J, 1979, Przedmiot poznania w naukach społecznych, PWN, Warszawa.

Rjfcicki P., 1979, Struktura społecznego świata.

Studia z teorii społecznej, PWN. Warszawa, feniiicwicz T., 1970, Niektóre problemy so-cjdogii ogólnej (w.] tegoż. Studia socjolo-pa>e. PWN, Warszawa.

Operacjonalizacja, przełożenie ogólnych pojęć, koncepcji, hipotez, teorii na ze-ęóltwierdzeń, zjawisk bądź zdarzeń możliwych do empirycznej weryfikacji. Przyjęcie w miejsce zmiennych ogólnych (jakościo-j wychj konkretnych wskaźników lub miemi-tów opisujących dane zjawisko lub proces.

Na przykład, aby zoperacjonalizować zmienną jak „wykształcenie”, należy wyodrębnić różne poziomy wykształcenia. Można przyjąć dosyć prosty podział na następujące kategorie: wykształcenie podstawowe i niepełne podstawowe, zawodowe, kednie, wyższe. W zależności od potrzeb można także przyjąć podział bardziej rozbudowany, uwzględniający dodatkowe typy wykształcenia, np. średnie ogólnokształcące, techniczne (w tym ukończenie technikum lub liceum zawodowego), wykształcenie pomaturalne (policealne) lub wykształcenie niepełne wyższe. Aby możliwe było jednoznaczne zaliczenie każdego respondenta do odpowiedniej kategorii, należy tócłć ustalić wspólne dla wszystkich bada-nyth kryteria kwalifikacji w przypadkach PMIK /riych - np. uznać, że pod uwagę nic

będzie się brało wykształcenia niepełnego (niepełne średnie, niepełne wyższe itp.) lub w razie decyzji odwrotnej, ustalić szczegółowe wymogi pozwalające zaliczyć respondenta do odpowiedniej kategorii (np. w zależności od liczby lat nauki w szkole, której się nie ukończyło). Istotne jest przyjęcie przed rozpoczęciem badań ścisłych ustaleń co do sposobu operacjonalizowania zmiennych. Zdobycie dodatkowych informacji -np. o liczbie lat nauki w danej szkole - jest później często niemożliwe.

Można podać inne przykłady operacjo-nalizacji; np. w badaniach dotyczących struktury społecznej w Lodzi wyodrębniono 10 następujących kategorii zawodowych: specjaliści, technicy, pracownicy biurowi, mistrzowie i brygadziści, pracownicy n-zyczno-umysłowi, robotnicy wykwalifikowani, robotnicy półwykwalifikowani. robotnicy niewykwalifikowani, inni. Do jednej z tych kategorii można zaliczyć każdego respondenta lub członków jego rodziny. w zależności od zawodu wykonywanego w momencie badań. Ustalono listę konkretnych zawodów wchodzących w obręb każdej kategorii. Na przykład do specjalistów zaliczano: I) specjalistów technicznych - inżynierów, 2) kierowników przedsiębiorstw i instytucji pozaprodukcyjnych, administracji terenowej oraz organizacji społecznych i politycznych, 3) specjalistów w zawodach ekonomicznych i prawnych. 4) nauczycieli.

5) specjalistów medycznych - lekarzy, dentystów, farmaceutów, 6) przedstawicieli zawodów artystycznych oraz naukowców, dziennikarzy i kierowniczy personel instytucji kulturalnych, 7) innych z wyższym wykształceniem (zob. (K.M. Słomczyński.

K. Janicka. W. Wesołowski 1994, s. 28]).

Oprócz operacjonalizacji pojęć i zmiennych niezbędne jest także pperacjonalizo-wanie formułowanych zależności i nawet -na tej podstawie - teorii. Proces ten. z jednej strony, pozwala precyzyjniej określić występujące związki między faktami, z drugiej natomiast, umożliwia dokonanie weryfikacji formułowanych hipotez. Pozwala za-