DSCN1779 (2)

■oją integralnie związane z sobą, lecz z któ-każde ma własny i inny modus realne-jo życia” [P. Rybicki 1979, s. 571 ]. (A.S.)

jab. agregat artefakty, determinizm w socjologii. fakt społeczny, grupa społeczna, indywi-jualizm metodologiczny, koncepcje człowieka ksocjologii; naturalizm—antynaturalizm, proce-sulizni, socjologia, socjologia rozumiejąca, spo-l.weńsiwo. subdyscypliny w socjologii, zbioro-nitić społeczna.

Ltaiura:

Ikęieel E.. 1969, Traktat o moralności, PWN, Waszawa.

Mijkal.. 1982. Filozofia społeczna, Wyd. Wrocławskiej Księgami Archidiecezjalnej, Wrocław.

Niżnik i,. 1979, Przedmiot poznania w naukach społecznych, PWN, Warszawa.

Rjbkki P., 1979, Struktura społecznego świata.

Studia z teorii społecznej, PWN, Warszawa. Sacmrkicwicz T., 1970, Niektóre problemy so-tjologii ogólnej [w:] tegoż. Studia socjoło-IKzne, PWN, Warszawa.

Operacjonalizacja, przełożenie ogólnych pojęć, koncepcji, hipotez, teorii na zespól twierdzeń, zjawisk bądź zdarzeń możliwych do empirycznej weryfikacji. Przyjęcie * miejsce zmiennych ogólnych (jakościowych) konkretnych wskaźników lub mierników opisujących dane zjawisko lub proces.

Ni przykład, aby zoperacjonalizować zmienną jak „wykształcenie”, należy wyodrębnić różne poziomy wykształcenia. Można przyjąć dosyć prosty podział na na-^słępujące kategorie: wykształcenie podsta-^w®tve i niepełne podstawowe, zawodowe, kednie. wyższe. W zależności od potrzeb można także przyjąć podział bardziej rozkodowany, uwzględniający dodatkowe typy wykształcenia, np. średnie ogólnokształcą-techniczne (w tym ukończenie technikum lub liceum zawodowego), wykształcc-pomaturalne (policealne) lub Wykształ-*>•e niepełne wyższe. Aby możliwe było kdnomaczne zaliczenie każdego respondenta do odpowiedniej kategorii, naloty kkże ustalić wspólne dla wszystkich bada-kryteria kwalifikacji w przypadkach Wuucmych - np. uznać, że pod uwagę nie

Operacjonalizacja 127

będzie się brało wykształcenia niepełnego (niepełne średnie, niepełne wyższe ftp.) lub w razie decyzji odwrotnej, ustalić szczegółowe wymogi pozwalające zaliczyć respondenta do odpowiedniej kategorii (np. w zależności od liczby lat nauki w szkole, której się nie ukończyło). Istotne jest prtyjęcie przed rozpoczęciem badań ścisłych ustaleń co do sposobu operacjonalizowania zmiennych. Zdobycie dodatkowych informacji — np. o liczbie lat nauki w danej szkole — jest później często niemożliwe.

Można podać inne przykłady operacjo-nalizacji; np. w badaniach dotyczących struktury społecznej w Lodzi wyodrębniono 10 następujących kategorii zawodowych: specjaliści, technicy, pracownicy biurowi, mistrzowie i brygadziści, pracownicy fi-zyczno-umysłowi, robotnicy wykwalifikowani, robotnicy półwykwalifikowani. robotnicy niewykwalifikowani, inni. Do jednej z tych kategorii można zaliczyć każdego respondenta lub członków jego rodziny, w zależności od zawodu wykonywanego w momencie badań. Ustalono listę konkretnych zawodów wchodzących w obręb każdej kategorii. Na przykład do specjalistów zaliczano: I) specjalistów technicznych — inżynierów, 2) kierowników przedsiębiorstw i instytucji pozaprodukcyjnych, administracji terenowej oraz organizacji społecznych i politycznych, 3) specjalistów w zawodach ekonomicznych i prawnych. 4) nauczycieli.

5) specjalistów medycznych - lekarzy, dentystów, farmaceutów, 6) przedstawicieli zawodów artystycznych oraz naukowców, dziennikarzy i kierowniczy personel instytucji kulturalnych, 7) innych z wyższym wykształceniem (zob. [K.M. Słomczyński.

K. Janicka. W. Wesołowski 1994, s. 28]).

Oprócz opcracjonal izacji pojęć i zmiennych niezbędne jest także opcracjonalizo-wanie formułowanych zależności i nawet -na tej podstawie - teorii. Proces ten, z jednej strony, pozwala precyzyjniej określić występujące związki między faktami, z drugiej natomiast, umożliwia dokonanie weryfikacji formułowanych hipotez Pozwala za-