DSCN1837

Społeczeństwo 185

koncepcji społeczeństwa pojęcie to rozu-rmane jest .jako najszerszy rodzaj zbiorowości społecznej, obejmującej swoimi ra-mami całość wielostopniowych struktur, grup. kręgów i wszelkich postaci zbiorowo-śa, ale stanowiących pewien układ za-mknięty. mający swoją zasadę odrębności’’. W ujęciu konceptual istycznym społeczeństwo traktowane jest jako model idealny ogólnego typu zbiorowości (np. społeczeństwo feudalne, kapitalistyczne, europejskie jako model utworzony na podstawie uogólnienia cech konkretnych zbiorowości). Trzeci typ ujęć to filozoficzna koncepcja społeczeństwa jako kategoria istnienia człowieka (postać Życia ludzkiego).

Jan Turowski [1994, s. 51—53] takZr wyodrębnia trzy sposoby pojmowania spo-kotśstwa. W pierwszym znaczeniu termin społeczeństwo'' stosowany jest na określenie rodzaju ludzkiego, całej ludzkości. W drugim, społeczeństwo przeciwstawiane jest państwu (J.J. Rousseau, H. Saint-Simon); obie te całości społeczne są w stosunku do siebie autonomiczne, tym niemniej — jak to już dzisiaj się przyjmuje — pełnią funkcje wzajemnie komplementarne. W trzecim «>gciu społeczeństwo oznacza ..historycznie ukształtowaną wielość zbiorowości, grup tpotecznych oraz ich instytucji wzajemnie •d siebie uzależnionych, zintegrowanych RBB instytucje społeczności nadrzędnych (■•nulu, państwa, plemienia), posiadających określone, wspólne obiektywne warunki bytu i pewne wspólne kompleksy kultury"

(ibidem, s. 52]. Społeczeństwo ujmowane im >u bardzo szeroko, obejmuje zarówno nstytucje polityczne i administracyjne składające się na państwo, jak i grupy etniczne, ■■rodowość iowe, ukształtowane zb i orowo-i grupy społeczne. W podobny sposób to rozumie Jolanta Kulpińska [1991.

* W): „zespół instytucji, zbiorowości, więzi Wjkaków społecznych składa się na spo-Witńwwo*’. Tak szeroki zakres tego poję— ^ pozwala mówić o społeczeństwie Clobalnym lub — według innej term i-— o społeczeństwie kompleksowym.

ogólnym, narodowo-państwowym W jego obrębie sytuują się różnego typu konkretne Club empiryczne) „społeczeństwa", np. społeczeństwo Krakowa, społeczeństwo katolickie.

Społeczeństwo traktowane jest bardzo często jako ..właściwy” przedmiot badań socjologii. Pogląd ten nawiązuje do etymologii terminu ..socjologia". Łacińskie rocie-tas odnoście się może — z jednej strony — do ..towarzystwa” (por. ang. socicty), z drugiej zaś, do całego społeczeństwa, utożsamianego z ludzkością. To ostatnie podejście widoczne jest w pracach Augusta Comte'a. Ostatnio do ujęcia tego nawiązuje Adam Podsorecki [T 995, s. 147]: „Socjologia jest w istocie studium ludzkości. Jednakże badanie ludzkości jako całości należy rozpocząć od badania tych społeczności, które zaistniały jako odrębne, społeczno-histo-ryczne całości, i od poszukiwania tych rysów, które konstytuują ich unikalną postać". Na tej podstawie A. Podgórecki próbuje zbudować „teorię społeczeństwa polskiego".

Mając na uwadze przedstawione rozróżnienia można starać się wykazać, że socjologia nie jest (lub nie musi być) nauką

0    społeczeństwie. Przedmiotem jej zainteresowania są bowiem konkretne procesy

1    zjawiska występujące w obrębie społeczeństwa, a nic zawsze społeczeństwo jako całość; bada istniejące realnie zbiorowości, a nie — będące pewną abstrakcją — społeczeństwo globalne. Drugie zastrzeżeńie dotyczy trudności wyraźnego rozgraniczenia zjawisk społecznych od kulturowych — socjologia bada nie tylko „społeczeństwo", lecz także „kulturę”. Zastrzeżenia te pozwalają dostrzec dodatkowe konotacje wiążące się często z pojęciem społeczeństwa. Zazwyczaj wyróżnia się trzy zasadnicze elementy każdego społeczeństwa: podłoże przjTodniczo-ekonomiczne, struktury społeczne oraz kulturę (zob. [J. Turowski 1994. s. 53; P. Rybicki 1979]).

Przez społeczeństwo bardzo często rozumie się ludność zamieszkałą na określonym terytorium, zwykłe w granicach pań-