DSCN1888

236 Zmiana społeczna

socjologia wiele uwagi poświęca badaniu spółce znych postaw w stosunku do zacho-d/^c>ch zmian. Z reguły różne środowiska w odmienny sposób reagują na określone zmiam Dlatego - jak wskazują William I Thomas i Florian Znaniecki jednym z błędów tzw. socjologu zdroworozsądkowej jest nieuwzględnianie tego zróżnicowania i przypisywanie całemu społeczeństwu postaw typowych wy łącznie dla środowiska, do którego się należy [W.l. Thomas. F Znaniecki 1976. s. 43 i n ). Odmienne postawy stanowią pewien fakt z którym należy się liczyć, prowadzi on bow iem do realny ch następstw Negatywny stosunek do zachodzących zmian na poziomie instytucjonalnym wyraża się niekiedy oporem wobec zmian

Wyodrębnić można różnorodne typy zmian społecznych. W zależności od poziomu. na którym występują, wyróżnia się zmiany makrospołeczne lub mikrospołccz-ne Jak się często wskazuje (J Szmatka 1980). skuteczność zmian typu makrospo-łeczncgo w znacznym stopniu uzależniona jest od dokonania się odpowiednich przeobrażeń na poziomic mikrostrukturalnym (zwłaszcza w różnego typu grupach społecznych) Brak skuteczności wielu działań reformatorskich, zmierzających do przebudowy społecznej, tłumaczyć można m in. tym czynnikiem. Świadczy o tym dosyć przekonywająco przykład niepowodzeń wielu zmian wprowadzanych w naszym kraju w okresie PRl.

Zmiany dokonywać się mogą w sposób ..samoistny" jako następstwo zachodzących procesów, na które możliwości oddziaływania są ograniczone Dostępne wówczas strategie działania zmierzają jedynie do ograniczania i eliminowania ich negatywnych skutków Szczególnie wyraźnie widoczni jest to w przypadku tzw 'procesów żywiołowych Innym typem zmiany są innowacje. a więc zmiany wprowadzane w spo-sól?celowy, zmierzające do poprawy jakiejś d/cd/iny rzeczywistości społecznej.

/ W zależności od źródeł zmiany wyod-/rębnia się zmiany wewnętrzne (endogenne) i zewnętrzne (egzogenne). Czynnikami zewnętrznymi wywołującymi zmiany społeczne są m in. wojny i podboje, migracje, wymiana handlowa i różnego typu kontakty międzykulturowe. Zjawiska te umożliwiają proces dyfuzji kulturowej, czyli rozprzestrzeniania się pewnych wynalazków, idei. wierzeń itp. [Teoria... 1976). Jak się podkreśla (m in. Alfred Weber. Robert M Melcer), zmiany o charakterze cywilizacy j. nym. a więc dotyczące wynalazków w sferze technicznej, odkryć naukowych itp szybciej ulegają dyfuzji niż innowacje kulturowe. odnoszące się do sfery idei. wierzeń. światopoglądu itp Stwierdzenia te są do pewnego stopnia zbieżne z teorią opóźnienia kulturowego, akcentującą nierówne tempo zmian w dynamicznym społeczeństw ic.

Niejednokrotnie podkreśla się. że wyjaśnianie zmian społecznych odwołujące się wyłącznic do czynników egzogennych jest niewystarczające Zmiany mają także /rodło wewnętrzne. System społeczny mocą wewnętrznej dynamiki sam generuje niektóre zmiany zachodzące w jego obrębie Natomiast w innych przypadkach nie dopuszcza do ich zajścia

Amerykański socjolog rosyjskiego pochodzenia Pitirim Sorokin (1975. s.

308). podkreślając wagę wewnętrznych czynników zmiany społecznej, sformułował założenia teoni zmiany immancntnei Jak za znaczą. system społcczm ulega nieustannym zmianom dzięki samemu swemu lenieniu i w wyniku działań ludzi ..Racją h* przyczyną zmiany każdego systemu społeczno-kulturowego jest sam system i nie należy jej upatrywać w niczym inny¹' [ibidem, s. 307). Czynniki zewnętrzni' mog-t jedynie wzmacniać bądź osłabiać m'-już powstałe w obrębie danego Zasada zmiany immancntnei jest ^,u'^,cf. «t'vcm Jmmanentnego *it<Hleiennin«nn“^ minowanego |ako synteza dctemi'

I indctcnmmzimi PosA"ZcgOl^nc społeczno-kulturowe mogą róźn'i'*'J_v nicm autodctcnnin.ii |i l osy k.i/di:-'