IMAG0061 2

(tlatywizmu w widzeniu świata. Najciekawsze artystycznie efekty przyniosła ta metoda narracji « Pamiątkach Soplicy (1839 — 1841) H. Rzewuskiego.

Szczególne miejsce w prozie okresu międzypowstaniowego zajmuje Poganka (1846) N. Żmichowskiej ze względu na połączenie w narracji cech lirycznych z epickimi i utrzymanie właściwego romantyzmowi toku narracyjnego — z jego fragmentarycznością, tajemniczością oraz skłonnością do alegoryzacji czy symbolizacji przedstawionych zjawisk. Jest to zresztą nie tyle powieść, ile poetycką prozą pisany poemat.

Narracja w pozytywistycznej powieści tendencyjnej. Powstająca w końcu 1. 60-tych i w 1. 70-tych XIX w. powieść tendencyjna nawiązywała zarówno do francuskiej powieści społecznej (V. Hugo, George Sand), jak do powieści międzypowstaniowej, wobec której jednak pojawiały się zastrzeżenia, dotyczące przede wszystkim przerostu bezpośredniego komentarza autorskiego i dłużyzn narracyjnych. Ale proza tendencyjna sama bynajmniej nie wyrzekła się roli komentarza. Dominująca w niej zdecydowanie narracja 3-osobowa, kształtowana również auktorialnie, nie zawiera wprawdzie bezpośrednich komentarzy autorskich, operuje jednak wszelakiego typu zdaniami uogólniającymi. Wnoszą one do utworu cały bagaż szerokiej i pewnej (tj. niepodważalnej) wiedzy o świecie pozaliterackim, podanej przez narratora kreowanego na autorytet moralny i życiowy, oraz służą do umieszczania przedstawionych zjawisk w obrębie tego właśnie świata. Tym samym współtworzą typizującą interpretację prezentowanych zdarzeń i występujących w nich postaci, a także kształtują ich aprioryczną ocenę. Jako typowy przykład można podać charakterystykę bohatera w Ostatniej miłości (1867) Orzeszkowej: „Są ludzie, których powierzchowność nosi na sobie wyrytą cechę wysokiej wewnętrznej wartości. Szlachetność, rozum, energia [...]. Jednym z takich wydatnych ludzi był pan Rawicki”. Charakterystyczna forma gramatyczna zdań uogólniających i pojawiający się w nich długotrwały czas teraźniejszy Ipmats perpetuum), znamienny dla wypowiedzi naukowych i przypowieści umoralniających, kształtują stosunek między wszechwiedzącym narratorem a odbiorcą jako relację między autorytatywnym nauczycielem a uczniem: uczeń powinien zaaprobować przekazywaną mu wiedzę o świecie oraz ocenę tego świata i przyjąć z wiarą wyłożone przez narratora postulaty społeczne, a także się do nich zastosować.