DSC04125 (3)

lxxtv J. L KRASZEWSKI, STARA BAŚŃ

.Wojciechowski zwrócił też uwagę na artystyczne efekty zrytmizowania dużych partii tekstu powieści; .wypowiedzi Słowana, baśni Jaruhy, a nawet narracji autorskiej.

Znakomity badacz dziejów powieści nie ustrzegł się jednak postawy historyka, bo zgłaszał do autora pretensje o nieścisłości erudycyjne, powtarzając w ten sposób błędy współczesnych pisarzowi krytyków, oceniających Starą baśń jak dzieło naukowe. Nie usiłował też Wojciechowski powiązać Starej baśni z kontekstem cyklu kronik powieściowych, które zaczynała, ani też ukazać jej w genetycznym związku z tymi dziełami, które stanowiąc zalążek europejskich literatur narodowych, równocześnie dawały świadectwo formowania się państw i narodów.

Jak bardzo różne elementy składały się na powstanie Starej baśnU a przede wszystkim na obraz życia Polan, ich wierzeń i obyczajów, świadczy ciekawy przyczynek Józefa Birkenmajera²⁵. Otóż dopatrując się w religii Słowian znamion panteizmu, pisząc jak „ziemia i niebiosa zlewały się w wielkie Pan”, mógł Kraszewski przejąć się pewnymi koncepcjami z Prelekcji Paryskich Mickiewicza (lekcja XTV z 14 m 1843). W tym samym również, co Mickiewicz, znaczeniu użył staropolskiego wyrazu „dzier wierz”. W Prelekcjach „dziewierz” to pierwszy drużba czy starosta weselny. Podobnie w Starej baśni syn Wir sza występuje jako „dziewierz” Domana w czasie jego wesela i prowadzi drużbów za sobą. Kraszewski znał Prelekcje z wydania poznańskiego (1865).

Wśród komentatorów Starej baśni, wznawianej przez wiele wydawnictw-po drugiej-woj nie-światowej, wybija i ^{1 2}

się Adam Bar, zasłużony badacz twórczości Kraszewskiego, który trafnie ujął artystyczną istotę powieści. W sporze, czy utwór nazwać kroniką, epopeją, studium obyczajowym czy gawędą, dostrzegł w nim przewagę elementów właśnie starej baśni ludowej.

Najważniejszy jest fakt, że w obrazie religijno-obrzędo-wym pierwotnych Polan wydobył Kraszewski ze szczególną plastyką i poetyckością baśniowy urok [...].

Oryginalne ujęcie tematu i wyzyskanie w całej pełni nastroju baśniowości osiągnął Kraszewski przy jednoczesnym wprowadzeniu motywów realistycznych, jak najdalej idących po linii prawdy i możliwości historycznej³.

,Tło przyrody, dzikiej nadgoplańskiej puszczy, podnosi jeszczejbąlmd^^ ćharakter utworu. ~ ^r~ Bar pierwszy zwrócił też uwagę na fakt, że apel Kraszewskiego o solidarność plemion słowiańskich jest zwrócony nie tylko przeciw germańskiemu niebezpieczeństwu, ale i przeciw roszczeniom carskiego panslawizmu i wypunktował przekonywająco wszystkie aktualizujące aluzje w powieści zawarte.

Niewątpliwie zasługują też na przypomnienie ciekawe uwagi na temat Starej baśni, które ogłosił Julian Krzyżanowski w roku 1960. Według Krzyżanowskiego Stara baśń jest realizacją romantycznych koncepcji naukowych..o po-^zątkaclr^narodiri państwa, i kontynuacją romantycznej-j^ądycjTlIteraćkiej z tym tematem związanej. ChodziJu ó twórczość dramatyczną Słowackiego (Baliadyna^ LiUa WenedaY^ Z kolei jeden rapsod Króla Duchayoeta.

²⁶ J.I. KraszewśkiTStdra baśń, oprać. A. Bar, Biblioteka Arcydzieł Poezji i Prozy, nr 29, Kraków 1948, Notⁿ wvdnw/~v. s. 418.

1

- J. Birkenmajer, „Stara baśń” Kraszewskiego a „Prelekcje”

2

Mickiewicza, „Ruch Literacki” 1928, nr 4.

3

jw^c przeapiastowskich odgrywa społecz*