DSC04121 (2)

LXVI    J. i KRASZEWSKI, STARA BAŚŃ WSTĘP    LXVH

odtworzenia życia i obyczajów, dalej doskonałe naślado- || wanie ducha pieśni ludowych w opowieściach Słowana, \ Jaruhy i Dziwy. Zwraca uwagą na rekonstrukcją życia-religijnego Polan i form przenikania chrześcijaństwa do pogańskiej społeczności. Opisy przyrody są dla recenzenta wspaniałe”. Nic wiąc dziwnego, że uznał powieść za ■ ,^majestatyczną pracą”, za dzieło uczące miłości do kraju rodzinnego.

Antoni Pilecki po obszernym streszczeniu fabuły i ogólnych zachwytach nad bogactwem obrazów życia Polan i obrazów natury, nad doskonałym utrafieniem w baśnio-wo-legendowy ton opowieści i generalnej ocenie Starej baśni jako „pod wielu wzglądami wspaniałej kreacji”, zgłasza zastrzeżenia co do nieładu kompozycyjnego, słabego powiązania wątku miłosnego z głównym nurtem dzieła. Najwyżej ceni postacie Miłosza i Wisza, zasadnicze zastrzeżenia zgłasza natomiast co do koncepcji Piasta, nie dostrzegając nowych koncepcji ustrojowych czy politycznych, które by miały reprezentować¹⁶.

Nie ma natomiast tych wątpliwości co do postaci Piasta St. M. Rzfątkowski] w swej recenzji Starej baśni.

Powieść cała jest wspaniałym obrazem. Na tym tle snują się epizody pojedyncze,'występują rody kmiece, bohaterowie sprawy ludowej, i cała zgraja kruszwickiego pana, ćó włada przez zbrodnie, krew i morderstwo. Na tym tle świeci czystym blaskiem, prostotą podaniową postać Piasta, jak gwiazda nowych czasów i nowych wydarzeń? [...] To? co opowiadali kronikarze obcy o ludzie słowiańskim, tu znajduje formy wymowne i żywe. Kmiecie do~obrad wspólnyclf

¹⁶ A. Pilecki, Przegląd literacki. J.I. Kraszewski. Powieści historyczne, I. „Stara baśńf^, „Tygodnik Powszechny*’ 1877, nr 12.

zbierają sią od roli, pługa i domowej pieśni [...]. Pomimo widocznej baczności autora, aby w tworzeniu obszernej budowy z drobnych dziejowych szczegółów nie przesadzić, obraz zarysowuje sią w całości skończonej, obrobionej nie-ledwie drobnostkowo¹⁷.

Aleksander Tyszyński w rozwlekłym i przegadanym studium o twórczości Kraszewskiego umiał jedynie zgłosić zastrzeżenia co do realiów kultury materialnej, ścisłości obrazu religijności dawnych Polan oraz nazw czczonych przez nich bóstw. Zastanawia konkluzja wywodów kryty-; ka, w której mocno zaakcentował realizm świata powieściowego i metod artystycznego postępowania pisarza.

-    [...] czytelnik czytając tą powieść wątpić na chwilą nie może,

iżby nie rozwijała sią przed nim raczej stara prawda jak stara baśń. [...]

Autor nietrafnie uczynił napisem tym „baśń” odbierając i z góry ułudą czytelnikowi, chyba że wyraził go tylko przez ; kokieterią¹⁸.

Ernest Swieżawski w swej rozprawie krytycznej Piąć ustępów krytycznych z cyklu powieści historycznych J.I. Kraszewskiego¹⁹ próbował wszechstronnej analizy również i Starej baśni. Bardzo rozbudowane studium krytyczne nie grzeszy precyzją i jasnością wywodów, często zawierających jaskrawe błędy językowe i stylistyczne. Recenzent nie mógł się zdecydować, czy oceniać dzieło Kraszewskiego z punktu widzenia związków tego dzieła z podaniami i legendami^) początkacłoiarodu i państwa, ezy też

¹⁷    „Kurier Warszawski” 1876, nr 194.

¹⁸    A. Tyszyński, Józef Kraszewski i jego „powieści historyczne” {dokończenie), .Ateneum” 1877, t. IV, s. 4.

¹⁹    „Biblioteka Warszawska*-^! 878,-t-T-II,"

rv«uaz.ttWtt l&fiU, S. 187."