Image0005

źródeł arabskich, ale i nie tylko, bo z czasem greckich (wcześniej, w XVII wieku korzystał zeń Du Cange), syryjskich, armeńskich, gruzińskich, pozwala na bardziej wielostronne badanie wydarzeń związanych z czynami „pielgrzymów jerozolimskich”, czemu historiografia krucjat hołduje już niezmienne od czasów pionierskiej syntezy Wilkena.

Tak jak wiadomości, plotki, prześmiewcze wizerunki Saladyna krążyły po Europie w czasach jemu współczesnych, tak na Wschodzie zostały utrwalone przez arabskich dziejopisów wizerunki Ryszarda Lwie Serce czy Fryderyka II. Kiedy czasy krucjat przeminęły, nieuchronna selekcja sprawiła, że w pamięci zachowały się nieliczne postaci z obozu chrześcijańskiego, np. Gotfryda z Bouillon, którego apoteozę napisał Tasso w XVI wieku. Natomiast z obozu muzułmańskiego, jeśli ktoś w ogóle utkwił w pamięci historyków, to był nim Saladyn, powoli wydobywany z zapomnienia. Dopiero w 1625 roku ukazała się pierwsza w Europie „Historia Saracenica” Thomasa Erpeniusa¹ (1584-1624), będąca w istocie tłumaczeniem pracy „tarih al-muslimTn”, Kopta, Ibn al-‘Amida al-Maklna² (zm. 1273). Dzieło Erpeniusa zaczęło powoli rozbudzać naukowe zainteresowania Wschodem i jego historią. Za tym kryło się i udoskonalenie typografii dla alfabetów orientalnych, które stało się faktem w XVII oraz w XVIII wieku. To pozwoliło na coraz śmielsze edycje pisarstwa arabskiego w oryginale, do czego walnie przyczynił się i sam Erpenius. Inny holenderski orientaiista Albert Schultens (1686-1750), profesor uniwersytetu w Lejdzie, w 1732 roku wydał, przełożoną przez siebie na łacinę, biografię Saladyna pióra Balia’ ad-DTna³. Dalsze zainteresowania wznieciła, wprawdzie okrojona w stosunku do tekstu arabskiego, publikacja w latach 1704-1717 „Księgi z tysiąca i jednej nocy” przetłumaczonej na francuski przez Antoine Gallanda (1646-1715). Sprawy krucjat w dziejopisarstwie arabskim odsłoniło w drugiej połowie XIX wieku opublikowane przez Acadćmie des Inscriptions et Belles-Letres pięciotomowe wydawnictwo Recueil des historiens des croisades - Historiens ońentaux, wydawane w Paryżu w latach 1872-1906. Historiens orientaux wydano niezwykle starannie od strony edytorskiej, w folio królewskim, a teksty arabskie przetłumaczono - miejscami dość dowolnie - na francuski. Znalazły się tam kroniki lub wyciągi z najpoważniejszych dzieł arabskich dziejopisów, którzy zajmowali się opisywaniem zmagań z chrześcijanami w czasie wypraw krzyżowych. Na tej bazie historycy rozpoczęli nowe studia nad krucjatami. Przykładami nowych syntez, w których wykorzystano źródła wschodnie, mogą być prace Rene Grousseta (1885-1952) Histoire des croisades et du royaume franc de Jerusalem, solidne

IX

1

Thomas Erpenius był holenderskim oricntalistą, profesorem uniwersytetu w Lejdzie Jest on uważany za ojca holenderskich oricntalistów i jednego z pionierów studiów języków wschodnich w Europie. Wydał wielokrotnie wznawiane podręczniki do gramatyki arabskiej (1613), herbajskiej (1621), syryjskiej i chaldejskiej (1628), tłumaczył Nowy Testament na arabski (1616). Uczony czyniąc przygotowania do ogłoszenia Koranu po łacinie, padł ofiarą epidemii zarazy 13 XI 1624 roku. Nieopublikowanc za życia dzieła wydał jego uczeń Jakob Golius. On też przygotował wydanie: Historia Saracenica. qua res gestae Muslimorum. inde a Muhammede ... usque ad initium imperii Atabacaci, per XLIX imperatorum successionem fidelissimc explicantur. Arabice olim cxarata a Georgio F.lmacino ... Et Latine reddita operS ac studio Thomac Erpcnii. Accedit & R. Ximenez, Archiepiscopi Toletani, Historia Arabum, longe accuratius, quam antę, e Manuscripto codicc cxpressa, Leiden, cx typographia Erpcniana linguarum orientalium, Prostant apud lohannem Maire & Elzcvirios 1625; J. Ftlck, Die arabischen Studien in Europa bis in den Anfang des 20. Jh., Leipzig 1955, s. 59-73.

Nowe wydanie: Ibn al-'AmTd al-Makln, Chroniąue des Ayyoubides (602-658/1205-6-1259-60), traduction franęaise annotće par Anne-Marie Edde et Franęoise Micheau, Paris 1994, (w seni: Documents relatifs ó 1’histoire des croisades, XVI). Uwaga: nazwiska arabskie, nazwy miejscowe oddano z dużej litery, natomiast tytuły publikacji w języku arabskim z małej.

2

Tytuły publikacji odnoszące się spraw arabskich np języku angielskim, francuskim, etc podano w wersji oryginalnej.

3

⁵ Beha ed-Din, Vita et res gestae Sułtani, Almahchi Alnasiri. Saladini, auctore Bohadino f. Sjeddadi. Nec non exccrpta ex Historia Univcrsali Abulfedae ... Hcmquc specimen ex historia majore Saladini, grandiorc cothruno conscripta ab Amadoddino Ispahancnsi. Hx MSS. Arabicis Academiae Lugduno-Batavae edidit ac Latine vcrtit Albertus Schultens. Accedit indcx commentariusque geographieus ex MSS. cjusdem Bibliothccae contcxtus, Lciden 1732 (drugie wydanie 1755), tekst jest ułożony w dwóch kolumnach, łaciński i arabski; zob. też J. M. van Ophuijscn, Luchlmans & Brilt. Dńekonderd jaar uitgevers en drukkers in Leiden 1683-1983, Leidcn 1983; F. de Nave (ed.), Philologia Arabica. Arabische studien en drukken in de Nederlanden in de I6de en I7de eeuw, Antwerpen 1986. O kronikarzu zob. niżej w części: Saladyn w dziejopisarstwie arabskim. Krótki przegląd.