Image0011

praktycznie stracił kontakt z otoczeniem. Zmarł we środę 3 marca 1193 roku (27 safar 589 AH) w Damaszku.

Spadek po wielkim polityku i wodzu był pokaźny. Przede wszystkim przyczynił się do zjednoczenia sił muzułmańskich wokół idei wyparcia Franków ze Wschodu. Odzyskał Jerozolimę, ziemie chrześcijan ograniczył do kilku miast i niewielkiego terytorium, ale nie zdołał ich zupełnie wypędzić z Outremer. Zabrakło mu na to czasu, a jego najstarsi synowie Al-Afdal (1193-1196), Al-‘Aziz (1171-1200) i Az-Zahir (zm. 1216) nie odziedziczyli cech wybitnego władcy. Saladyn odegrał doniosłą rolę także na innych polach. Za jego panowania Egipt odnotował wzrost gospodarczy, który przełożył się na rozkwit kulturalny. Reformy administracyjne, rozwój architektury w Kairze na trwałe wpisały jego imię w historię tych ziem. Następcą Saladyna został Al-Afdal ‘AU, młodzieniec nie nadający się do sprawowania władzy, odsunięty został w lipcu 1196 roku, kiedy to tronem zawładnął młodszy brat Saladyna Al-‘Adil Sayf ad-DTn Abu Bakr Ibn AyyOb (1145-1218), znany w historiografii jako Safadyn. Wkrótce potem wybuchła wojna domowa pomiędzy pretendentami, która zakończyła się przyjęciem przez Safadyna tytułu sułtana po bitwie pod Bilbeis (I 1200). Historia dynastii ayyubidzkiej jest praktycznie zbieżna z innymi muzułmańskimi rodami panującymi w średniowieczu. Po szybkim i burzliwym osiągnięciu apogeum nastąpił proces powolnego wewnętrznego rozkładu, który był zaczynem dla zaistnienia w dość podobnych okolicznościach nowej dynastii. W tym przypadku, potomków i krewnych Saladyna w Egipcie, po roku 1250, zastąpili Mamelucy¹, choć emirowie ayyubidzcy panowali w Hamie aż do 1334 roku.

Saladyn w dziejopisarstwie arabskim. Krótki przegląd

Znaczące postaci w historii z reguły miały swoich biografów już za życia. Nie inaczej było i z Saladynem. Jego dynamicznie rozwijająca się kariera polityczna i wojskowa została opisana przez jemu współczesnych. Badacze historii literatury arabskiej i historycy krucjat" wyróżniają trzech współczesnych Saladynowi jego biografów, są to: Baha’ ad-Dln Ibn Śaddad (1145-1234), ‘Imad ad-DTn al-Isfahanl (1125-1201) oraz ‘AU ‘Izz al-Dln Ibn al-Ailr (1160-1233), o którym niżej. Baha’ ad-DTn² był sekretarzem sułtana od 1188 roku, kiedy wstąpił na służbę u niego. Postaci swojego zwierzchnika Baha’ ad-DTn poświęcił obszerne dzieło pod tytułem „Anegdoty sułtańskie i cnoty Jusufa”. Praca Baha' ad-DTna jest uważana za wiarogodną, skrupulatnie napisaną biografię Saladyna. Drugi z kronikarzy, Pers, ‘Imad ad-DTn al-IsfahanT^L' był sekretarzem zrazu Nur ad-DTna, a od

XXI

1

Termin ten oznacza dosłownie niewolnika, a był stosowany w stosunku do źołnierzy-niewolników pochodzenia niearabskiego. Znaczniejszą rolę polityczną zaczęli odgrywać od

XIII wieku.

2

" O legendzie Saladyna w literaturze europejskiej pisał pod koniec XIX wieku Gaston Paris, La legende de Saladin, „Journal des savants” 1893, s. 284-299, 354-365, 428-438, 486-498; nadto warto zajrzeć do artykułów - Hamilton A. R. Gibb, The arabie sources for ihe life of Saladin, „Speculum” 25 (1960), s. 58-72. a także Donald S. Richards, A consideration of two sources for the life of Saladin, „Journal of Semitic Studics" 25 (1980), s. 46-65; dokumenty prywatne z archiwum sułtana opisał w publikowanej dysertacji A. H. Helbig, al-ąafi al-fadil der Wezir Saladins. Leipzig 1908.

¹²    Wydanie krytyczne: Kitdb al-na\vadir as-sultaniyya, cd. Henricus Albcrtus Schultcns, Lugundi Batavorum 1787. H. A. Schultcns (1749-1793) był holenderskim orientalistą, pochodził z zasłużonej dla tego kierunku orientalistyki rodziny uczonych. Krótki życiorys Baha’ ad-DTna zob. Brockelmann, 1, s. 316-317; M. Ripke, Saladin und sein Biograph Baha addin b. Shaddad, Bonn 1988; pojawiło się nowe dobre tłumaczenie na język angielski: Baha ad-Din, The rare and excellent history of Saladyn or al-nawadir as-sulfdniyya wa al-mahasin al-yusufiyya by Baha' ad-Din Ibn Śaddad. Translated by DJonald] S(ydney] Richards, [AldershotJ 2002.

¹³    Brockelmann, I, 314-316; nadal obowiązuje wydanie ‘Imad ad-DTn al-I$fahanT, al-fath al-qussi fi al-fath al-qudsi, ed. Carlo Landberg, I.ugundi Batavorum 1888. Carl Landberg (1848-1924), szwedzki orientalista, prowadził badania terenowe na Bliskim Wschodzie i w Etiopii; SBH, II, s. 16-17. Jest jeszcze kitab al-barq ai-iami ‘Imad ad-DTna, które znane jest z rękopisów oksfordzkich (MS. Bruce 11 i MS. Marsh 425). Z tego dzieła korzystał al-AtTr. Jest ono bardziej dokładne w rozpoznaniu życia sułtana. Ono też posłużyło Abu Śamie do napisania